រដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិកកាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែកក្កដា បានអនុម័តសេចក្តីស្នើច្បាប់ស្តីពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩ ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន និងមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់កម្ពុជាមួយចំនួនទៀត ដែលអាចឈានដល់ការបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិ និងបិទទិដ្ឋាការ។
ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីច្បាប់នេះត្រូវបានសភាអាមេរិកអនុម័តនោះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចេញសេចក្តីប្រកាសដោយបានសម្តែងនូវការខកចិត្ត និងប្រឆាំងដាច់ខាតទៅលើការសម្រេចនេះ។
សេចក្តីប្រកាស ៖ «ខ្លឹមសារនៃសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះ កាន់តែបង្កការរំខានថែមទៀត នៅពេលដែលបុគ្គលសាធារណៈរបស់រដ្ឋអធិបតេយ្យមួយ បានក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃវិធានការដាក់ទណ្ឌកម្មពីសំណាក់រដ្ឋមួយផ្សេងទៀត ដោយផ្អែកលើការចោទប្រកាន់គ្មានមូលដ្ឋាន។ នេះគឺជាការរំលោភបំពានយ៉ាងជាក់ស្ដែងចំពោះគោលការណ៍អន្តរជាតិស្ដីពីអធិបតេយ្យភាព សមភាព និងការជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុង ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ»។
ទោះជាយ៉ាងណា សេចក្តីស្នើច្បាប់នេះនៅមិនទាន់ចូលជាធរមាននៅឡើយទេ ដោយរង់ចាំការសម្រេចរបស់ព្រឹទ្ធសភាអាមេរិក និងត្រូវឆ្លងកាត់ប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសនេះសិន បើគិតទៅវាត្រូវឆ្លងកាត់ ២ដំណាក់កាលទៀត។ ការមិនទាន់ចូលជាធរមាននេះ វាអាចជាឱកាសមួយដល់រដ្ឋាភិបាលឆ្លើយតបចំពោះសេចក្តីស្នើច្បាប់នេះបាន។
តើរដ្ឋាភិបាលគួរឆ្លើយតបយ៉ាងណាដើម្បីបញ្ចៀសទណ្ឌកម្មរបស់សេចក្តីស្នើច្បាប់នេះ?
ការពិត មុនរឿងនេះកើតឡើង រដ្ឋាភិបាលហាក់បានត្រៀមទុកជាមុនហើយ ចំពោះទណ្ឌកម្មណាមួយមកលើថ្នាក់ដឹកនាំ និងរដ្ឋាភិបាល។ ការត្រៀមទុកមុនរបស់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ៊ុន សែន នោះ គឺការប្រើទាំងវិធីសាស្ត្រការទូត និងជាពិសេសបានជួលក្រុមហ៊ុនបញ្ចុះបញ្ចូលអាមេរិកធំមួយនៅអាមេរិក ដើម្បីជួយបង្កើតបរិយាកាសល្អរវាងប្រទេសទាំងពីរ។
កាលពីចុងឆ្នាំមុន រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានចំណាយលុយជាង៦ម៉ឺនដុល្លារក្នុងមួយខែ ដើម្បីជួលក្រុមហ៊ុនបញ្ចុះបញ្ចូលអាមេរិកមួយឈ្មោះថា Brownstein Hyatt Farber ឲ្យបញ្ចុះបញ្ចូលរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកកុំឲ្យមានទណ្ឌកម្មណាមួយប្រឆាំងកម្ពុជា ខណៈដែលស្ថានការណ៍នយោបាយរវាងប្រទេសទាំងពីរកំពុងកើនកម្ដៅនោះ។
បើទោះជាកម្ពុជាជួលបានក្រុមហ៊ុនមួយនេះក្ដី តែក្ដីសម្រេចរបស់សភាអាមេរិកនេះនៅតែបន្តបានដោយរលូន។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការពិភពលោកនៅសាកលវិទ្យាល័យ Occidental College ទីក្រុង Los Angeles លោក អៀរ សុផល យល់ថា សេចក្តីស្នើច្បាប់នេះនៅមានរយៈពេលវែងឆ្ងាយទៀតក្នុងការបន្ត តែទោះជាយ៉ាងណា វាបានផ្ដល់ពិន្ទុ១ដល់លិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរួចបាត់ទៅហើយ។
លោកសរសេរថា៖ «តាមពិតទៅ ខ្ញុំពិតជាភ្ញាក់ផ្អើលដែលអ្នកបញ្ចុះបញ្ចូលអាចមិនធ្វើអ្វីសោះអំពីសេចក្តីស្នើច្បាប់នេះ ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាការប្រយុទ្ធលើកទី១ទេ។ វានឹងមានពីរបន្ថែមទៀតជាមួយព្រឹទ្ធសភា និងប្រធានាធិបតី វាជាការប្រកួតដ៏វែងមួយ តែនៅថ្ងៃដំបូង ១ពិន្ទុសម្រាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និង ០សម្រាប់រាជធានីភ្នំពេញ»។
សម្រាប់អ្នកវិភាគនយោបាយ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍ថា ខណៈរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនបានឆ្លើយតបតាមការចង់បានរបស់ប្រទេសមហាអំណាចនេះនោះទេ ការប្រើវិធីសាស្ត្រដូចខាងលើក៏មិនប្រាកដថាមានប្រសិទ្ធិភាពនោះដែរ។
លោកថា៖ «lobby លុះត្រាតែឈរលើមូលដ្ឋាននៃការពិតនៅកម្ពុជា។ បើ lobby ដែលផ្អែកលើរឿងមិនពិតនៅកម្ពុជា ខ្ញុំគិតថា វាមិនសូវជាមានឥទ្ធិពលទេ»។
អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា តាមរយៈការសម្រេចរបស់រដ្ឋសភាអាមេរិក វាជាសញ្ញាបរាជ័យមួយបាត់ទៅហើយលើយុទ្ធសាស្ត្រទិញពេលវេលារដ្ឋាភិបាលដែលធ្លាប់ធ្វើកាលពីកន្លងមក ចំពោះអន្តរជាតិ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំគិតថា រដ្ឋាភិបាលគាត់នៅតែប្រើវិធីសាស្ត្រដដែលដែលទិញពេលវេលា ដើម្បីធ្វើយ៉ាងមិចឲ្យគូបដិបក្ខរបស់ខ្លួនក្នុងស្រុកហ្នឹងអាចខ្ទេចខ្ទីទៅ ឬចុះខ្សោយទៅរួចហើយទាញស្ថានការណ៍ឲ្យមកថយក្រោយវិញទៅ គឺអាចដើរបាន៣ ទៅ៤ ទៅ៥ឆ្នាំទៀតអញ្ចឹងទៅ។ តែម្ដងនេះ បើយើងមើលទៅហាក់បីដូចជាអន្តរជាតិគេបានដឹងអំពីអ្វីដែលជានយោបាយពិតប្រាកដ អញ្ចឹងហើយគេហាក់ដូចជាមិនថយក្រោយ គេនៅតែដើរទៅមុខ ដែលពេលខ្លះដូចខ្ញុំប្រើពាក្យដែលជានយោបាយស្មៅកន្ត្រើយចូលជើងខោ ហើយយើងដើរកាន់តែយូរគឺវាកាន់តែឡើងតាមជើងខោ» ។
ក្រោយពីចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា និងរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គិតរហូតមកដល់ពេលនេះគឺមានរយៈពេលជិត២ឆ្នាំហើយ ដែលរដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន រងការចោទប្រកាន់ និងការគំរាមកំហែងពីអន្តរជាតិនានា ដើម្បីរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលនេះដើរផ្លូវប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
សម្រាប់លោក មាស នី បានបង្ហាញក្ដីបារម្ភពីការដើរទៅមុខនៃសេចក្តីស្នើច្បាប់នេះថា គឺជាសញ្ញាគ្រោះថ្នាក់មួយដល់ថ្នាក់ដឹកនាំ និងប្រទេសកម្ពុជា ព្រោះថា កាលណាសហរដ្ឋអាមេរិកមានវិធានការទណ្ឌកម្មប្រទេសណាមួយនោះ ប្រទេសផ្សេងទៀតដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តក៏មានវិធានការឆ្លើយតបលើប្រទេសនោះដូចគ្នាដែរ។
លោក មាស នី៖ «បើសិនជាការសម្រេចតែសហរដ្ឋអាមេរិកមួយ គឺមិនអីទេ! តែក្នុងច្បាប់ហ្នឹងវាអាចនឹងរុញឲ្យអាមេរិកកៀរគរបស្ចឹមប្រទេសដទៃទៀតឲ្យធ្វើតាមខ្លួនដែរ ជាទម្លាប់ដែលយើងឃើញពីដើមមក។ នេះជាការបារម្ភរបស់ខ្លួន ដែលធ្វើឲ្យកម្ពុជាអាចនឹងឯកោពីបស្ចឹមប្រទេស ហើយទម្លាក់ខ្លួនកាន់តែជ្រៅទៅក្នុងរបបកុម្មុយនីស្ត»។
អ្នកវិភាគជើងចាស់ លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ យល់ថា ការប្រើនយោបាយការទូត និងបញ្ចុះបញ្ចូលអន្តរជាតិនៅពេលនេះ គឺលែងមានប្រសិទ្ធភាពហើយ។ លោកថា មធ្យោបាយតែមួយដែលល្អក្នុងការឆ្លើយតប និងបញ្ចៀសទណ្ឌកម្មនេះ គឺមានតែសម្របសម្រួល និងកែប្រែឥរិយាបថ កសាងឯកភាពជាតិរបស់ខ្លួនឡើងវិញតែប៉ុណ្ណោះ។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ៖ «យើងដោះស្រាយបញ្ហាឯកភាពជាតិខ្លួនឲ្យបានទៅ ហើយធ្វើឲ្យមានលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងគោរពនីតិរដ្ឋ ដែលយើងមូលមាត់គ្នាហើយចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យើងហ្នឹងដែលជាឆន្ទៈរបស់ប្រជាជាតិទាំងមូលណា»។
ក្នុងសេចក្តីស្នើច្បាប់ស្តីពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា ឬទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់កម្ពុជាដែលអាមេរិកកំពុងរៀបចំនេះ ក៏បានទុកចន្លោះមួយដល់រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ផងដែរ ព្រោះចំណុចមួយនៃច្បាប់នេះបានបញ្ជាក់ថា ច្បាប់នេះអាចនឹងត្រូវបានព្យួរវិញ នៅពេលដែលអាមេរិកមើលឃើញថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបញ្ឈប់ការបំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស និងរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយដែលសេរី យុត្តិធម៌ ដោយអនុញ្ញាតឲ្យមានការចូលរួមពីបេក្ខជនបក្សប្រឆាំងដែលអាចជឿជាក់បាននោះ៕
