កាលថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩ លោក ហ៊ុន សែន បានបង្ហោះវីដេអូឃ្លីបលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួនដែលបង្ហាញពីសកម្មភាពកូនចៅរបស់លោក ចូលទៅជូនពរក្នុងឱកាសបុណ្យចូលឆ្នាំសកល២០២០។ លោក នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបញ្ចប់សំណេររបស់លោកដែលបង្ហោះលើបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុកដោយពាក្យថា «អរគុណសន្តិភាព»។
បន្ទាប់ពីការបង្ហោះរបស់លោក ហ៊ុន សែន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ និងអ្នកគាំទ្របក្សកាន់អំណាចជាច្រើនទៀតបានបង្ហោះសារនេះលើបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួន។ លើសពីនេះ ពាក្យ«អរគុណសន្តិភាព»នេះ ក៏ត្រូវបានចងភ្ជាប់នឹងរបងសាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ និងអគារសាធារណៈរបស់រដ្ឋជាច្រើនទៀតផងដែរ។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន មានប្រសាសន៍ថា សារដែលថ្នាក់ដឹកនាំកំពុងចែករំលែកនេះគឺចង់បង្ហាញពីតម្លៃនៃសន្តិភាព និងជាការជំរុញដល់ពលរដ្ឋឱ្យចូលរួមថែរក្សាសន្តិភាពនាឆ្នាំថ្មីនេះផងដែរ។
លោក សុខ ឥសាន៖ «បើសិនជាអត់សន្តិភាពទេ ជីវិតរបស់យើងក៏ពិបាកថែរក្សាដែរ។ តែអត់សន្តិភាពបានន័យថា វាមានសង្គ្រាមហើយ បើមានសង្គ្រាម បានសេចក្ដីថា វាមានការលំបាកដល់ការរក្សាអាយុជីវិតរបស់យើង។ បើអត់អាយុជីវិតរបស់យើង សិទ្ធសេរីភាព ជំនឿសាសនា និងឱកាសកសាងអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសក៏អត់មានដែរ »។
បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ហើយទាញកម្ពុជាឱ្យចូលក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល និងសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសជិតខាងមក កម្ពុជាទើបតែទទួលបានសន្តិភាពពេញលេញនៅឆ្នាំ១៩៩៨ ពេលដែលអង្គចាត់តាំងខ្មែរក្រហមរលាយបាត់រូប ដែលបើកផ្លូវឱ្យកម្ពុជាទទួលបានការវិនិយោគពីបរទេស ធ្វើឱ្យប្រទេសរីកចម្រើនមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ បើទោះបីទទួលបានសន្ដិភាពដល់ពេលបច្ចុប្បន្នពិតមែន តែកម្ពុជានៅតែប្រឈមនឹងការប្រទាញប្រទង់នៃពាក្យសង្គ្រាម និងសន្តិភាពម្ដងម្ដាលផងដែរ។
តើអ្វីជាសន្តិភាព?
អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រសង្គ្រាមជនជាតិអង់គ្លេស លោក Michael Howard បានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ Problems of a Disarmed World បានលើកឡើងថា ការគ្មានវត្ដមាននៃសង្គ្រាមតែមួយមិនមែនមានន័យថាមានសន្តិភាពនោះទេ តែវាត្រូវមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ និងយុត្តិធម៌សង្គម។
អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន បានឱ្យនិយមន័យ«សន្តិភាព»ថា សន្តិភាពសម្រាប់ប្រទេសមួយ គឺមិនមែនសំដៅលើស្ថានភាពគ្មានសង្គ្រាមឡើយ តែវាជាសង្គមមួយដែលមានការបង្រួបបង្រួមជាតិ សាមគ្គីភាព យុត្តិធម៌ សមធម៌ ជាធាតុផ្សំសំខាន់។
បណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន៖ «ការឱ្យនិយមន័យសន្តិភាពថាជាស្ថានភាពដែលគ្មានសង្គ្រាម គ្មានចម្បាំងរាំងជល់ ហ្នឹងគឺគ្រាន់តែជានិយមន័យចង្អៀតនៃពាក្យថាសន្ដិភាពទេ!»
ប្រវត្តិសាស្ត្រសង្គ្រាមនៅកម្ពុជា
ក្រោយបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំងនៅឆ្នាំ១៩៥៣ កម្ពុជា ក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ បានដឹកនាំឱ្យកម្ពុជារីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ទោះជាយ៉ាងណា បញ្ហាសង្គ្រាមនៅប្រទេសវៀតណាមដែលបានរាលដាលនៅជិតព្រំដែនកម្ពុជា បានរីករាលចូលប្រទេសបណ្ដើរៗ បូករួមជាមួយបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចជាតិកាន់តែដុនដាបទៀត។ ក្នុងសភាពបែបនេះ សេនាប្រមុខ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ស្តេចសីហនុចេញពីតំណែង និងប្រកាសកម្ពុជាក្លាយជាសាធារណរដ្ឋ ក្រោមហេតុផលការពារការជ្រៀតជ្រែកពីវៀតណាមមកលើកម្ពុជា និងស្ដារប្រទេសសារជាថ្មី ទោះជាយ៉ាងណា ការធ្វើរដ្ឋប្រហារនេះហាក់ទាញទម្លាក់កម្ពុជាឱ្យកាន់តែធ្លាក់កាន់តែជ្រៅចូលក្នុងសង្គ្រាម នៅពេលដែលសម្តេចនរោត្តម សីហនុ ហៅពលរដ្ឋឱ្យចូលព្រៃដើម្បីយកអំណាចឱ្យព្រះអង្គវិញ។
សាស្ត្រាចារ្យប្រវត្ដិសាស្ត្រ លោក វង្ស សុធារ៉ា មានប្រសាសន៍ថា ការបាត់បង់សន្ដិភាពរបស់កម្ពុជាកាលពីអតីតកាល បណ្ដាលមកពីកត្តាឥទ្ធិពលនយោបាយមហាអំណាច បូករួមជាមួយការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុងប្រទេស។
លោកថា៖ «បើយើងពិនិត្យមើលចំណុចខ្សោយរបស់របប លន់ នល់ យើងអាចឃើញថាមានចំណុចខ្សោយ៣ ទៅ៤ចំណុចធំៗ គឺយើងឃើញថា មន្ត្រីរាជការហាក់បីមានការរារែកទប់រដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ កុំឱ្យដួល។ ផ្ទុយទៅវិញ គេបានប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ និងជួយជំរុញសេដ្ឋកិច្ច ហើយនិងវិធានការអីផ្សេងៗនៅក្នុងរបប លន់ នល់ ហ្នឹងកាន់តែបរាជ័យទៅៗ។ ដោយសារតែពួកគេមាននិន្នាការអត់ច្បាស់លាស់ថា តើពួកគេត្រូវការពារ លន់ នល់ រក្សារបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ឬមួយក៏ជួយព្រះអង្គម្ចាស់របស់ពួកគេគឺសម្តេចនរោត្តម សីហនុ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេគឺនាំគ្នាទល់ភ្នែកមើល និងជួយឱ្យ លន់ នល់កាន់តែធ្លាក់ទៅ » ។
ការដួលរលំនៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បាននាំប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មៅងងឹតមកកម្ពុជាកាន់តែខ្លាំង ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ខ្មែរក្រហម ដែលធ្វើឱ្យសន្តិភាព និងសន្ដិសុខប្រទេសកាន់តែបាត់បង់មើលលែងឃើញ។
សន្ដិភាពដែលលោក ហ៊ុន សែន ផ្ដល់ឱ្យនាពេលបច្ចុប្បន្ន
ក្រោយការដួលរលំនៃរបប ប៉ុល ពត កម្ពុជា ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន បានវិវត្តខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ពីរបបកុម្មុយនីស្តទៅរកប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។ លោក ហ៊ុន សែន ជានិច្ចជាកាលតែងតែប្រកាសពីសន្ដិភាពដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ដែលបានថែរក្សានូវភាពរីកចម្រើន និងភាពសម្បូរសប្បាយនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ជាក់ស្ដែងក្នុងខួប៧ មករា លើកទី៤១ លោកបានថ្លែងថា៖ « មានសន្តិភាព ទើបធានាការអភិវឌ្ឍដោយចីរភាព ធានានូវជីវភាពរស់នៅដ៏សុខសាន្ត សម្បូរសប្បាយរបស់ប្រជាជន មានសន្តិភាព ទើបធានាដល់ការស្ថិតស្ថេរ និងរីកចម្រើននៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិសេរីភាព និងជោគជ័យនៃដំណើរការអភិវឌ្ឍ និងភាពរឹងមាំនៃដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ និងជះឥទ្ធិពលត្រលប់មកវិញនូវការធានានៃចីរភាពនៃសន្តិភាព។ បើយើងបាត់បង់សន្តិភាព នោះយើងនឹងត្រូវបាត់បង់អ្វីៗទាំងអស់ » ។
សម្រាប់អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងនយោបាយ លោក គឹម សុខ ទទួលស្គាល់ថា កម្ពុជាពិតជាមានការអភិវឌ្ឍ តែលោកថា កម្ពុជាមិនទាន់មានសន្តិភាពពេញលេញនោះទេ។
លោក គឹម សុខ៖ «គ្រាន់តែជាភាពស្ងប់ស្ងាត់នៃស្ថានការនយោបាយ ឬគ្រាន់តែជាភាពស្ងប់ស្ងាត់ដែលមិនមានការផ្ទុះអាវុធកាំភ្លើងជារបៀបប្រយុទ្ធគ្នាជាសង្គ្រាមតែប៉ុណ្ណឹង! ក៏ប៉ុន្តែ សន្តិភាពពិតប្រាកដ វាអត់មានទេ។ ព្រោះដូចដែលខ្ញុំបញ្ជាក់អញ្ចឹង! អត់មានគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ អត់មានការគោរពឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវបានគេបំភ្លៃ ហើយមានការឈ្លានពានពីអ្នកជិតខាង ក៏គ្មានស្មារតីរួមដើម្បីការពារជាតិផង។ ដូច្នេះអត់មានសន្ដិភាពទេ! »
ក្រោយចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា ដាក់ពន្ធនាគារ និងរំលាយបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅឆ្នាំ២០១៧ បានធ្វើឱ្យស្ថានភាពនយោបាយនៅកម្ពុជា មានការរង្គោះរង្គើជាខ្លាំង ដែលស្ថានភាពបែបនោះហើយត្រូវបានអ្នកតាមដានចាត់ទុកថា ជាការធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សន្តិភាពជាតិនោះ ហើយភាពរង្គោះរង្គើសន្តិភាពជាតិ គឺកើតឡើងឱ្យឃើញនៅពេលដែលលោក សម រង្ស៊ី ត្រៀមចូលកម្ពុជាកាលពីថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា កន្លងទៅ។ នៅពេលនោះ មានចលនាគាំទ្រលោក សម រង្ស៊ី ចាប់ផ្ដើមងើបឡើង ទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស ខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានវិធានការជាបន្តបន្ទាប់លើអ្នកគាំទ្រអតីតបក្សប្រឆាំងទាំងនោះផងដែរ ដោយប្រើពាក្យថា ដើម្បីការពារសន្ដិភាព ទប់ស្កាត់ចលនាឧទ្ទាម។
នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ លោក Phil Robertson បានលើកឡើងថា សន្តិភាពដែលលោក ហ៊ុន សែន ផ្ដល់ជូនឱ្យកម្ពុជានេះ ជាសន្តិភាពដែលបានមកតាមការបំបិតសំឡេងប្រឆាំង និងជាសន្ដិភាពសម្រាប់តែក្រុមលោកប៉ុណ្ណោះ ដែលជាការបំផ្លាញសន្ដិភាពទៅវិញទេ។
លោក Phil Robertson៖ « ពាក្យសន្តិភាពរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺជាការបំបិតសំឡេងដទៃ ខណៈដែលគាត់សម្រេចចិត្តលើកិច្ចការប្រទេសតែឯង។ ដោយបំផ្លាញសិទ្ធិរបស់ប្រជាជនក្នុងការចូលរួមអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យ គាត់បានបង្កើតឱ្យមានការបែងចែក និងភាពអស់សង្ឃឹមក្នុងសង្គមដែលទាំងអស់នេះគឺជាការបំផ្លាញសន្ដិភាពទៅវិញទេ»។
សម្រាប់លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន យល់ថា៖ «សន្តិភាពពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មិនមែនជាសន្តិភាពសម្រាប់ទាំងអស់គ្នាទេ យើងឃើញថា មនុស្សមួយចំនួនធំដែលជាអតីតអ្នកគាំទ្រ និងថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលត្រូវបានរំលាយកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ គឺកំពុងរស់នៅក្នុងស្ថានភាពលំបាកលំបិនហ្នឹង។ អ្នកខ្លះរស់ក្នុងស្ថានភាពអយុត្តិធម៌ នេះបើតាមការបកស្រាយរបស់អ្នកនាំពាក្យផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិជាដើម»។
ជារួម អ្នកតាមដានយល់ថា សន្ដិភាពដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ផ្ដល់ឱ្យនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះជាសន្តិភាពដែលកើតចេញពីការបំបិទសំឡេងប្រឆាំង និងជាសន្តិភាពដែលមានតែរូបភាពខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះ ខណៈសន្តិភាពផ្លូវចិត្ត និងសន្ដិភាពតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យគឺគ្មាននោះទេ។
សម្រាប់លោក គឹម សុខ វិញ ព្រមានថា ប្រសិនជាគ្មានសន្តិភាពពេញលេញរបៀបនេះនៅតែបន្តទៀតនោះ វានឹងធ្វើឱ្យប្រជាជនកម្ពុជាកាន់តែបាត់សិទ្ធិអំណាចរបស់ខ្លួន លើសពីនេះទៀត ទឹកដីដែលពួកគេកំពុងរស់នៅក៏ប្រឈមនឹងការបាត់បង់ផងដែរ។
លោក គឹម សុខ៖ «ប្រសិនជាមានការបែកបាក់របៀបនេះ ហើយអ្នកគ្រប់គ្រងកំពុងតែគ្រប់គ្រងតាមរបៀបបំភ្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រ មិនគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គិតតែប្រយោជន៍ខ្លួនឯងបែបហ្នឹង រយៈពេលមិនយូរទេ កម្ពុជានឹងអាចក្លាយទៅជាទឹកដីដែលគេគ្រប់គ្រងបែបប្រយោលមួយជារបៀបនៃអាណាខេត្តរបស់យួន ឬផ្នែកខ្លះជារបស់ចិន ដែលជាការចាប់ផ្ដើមរបស់គេរហូតដល់គេអាចតភ្ជាប់ទឹកដីទាំងមូល ដែលនេះជាការបារម្ភធំបំផុតរបស់ខ្ញុំ» ។
តើត្រូវរក្សាសន្តិភាពដោយរបៀបណា?
ប្រធានាធិបតីទី៤៤ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក លោក ប៉ារ៉ាក់ អូបាម៉ា មានប្រសាសន៍ថា សន្តិភាពមិនមែនគ្រាន់តែអវត្តមាននៃជម្លោះដែលអាចមើលឃើញផ្ទាល់ភ្នែកទេ។ សន្តិភាពដែលយូរអង្វែង គឺជាសន្ដិភាពដែលផ្អែកលើសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ។
ក្នុងគេហទំព័រដាស់តឿនអន្តរជាតិ International Alert បានលើកឡើងថា ដើម្បីឱ្យសន្ដិភាពស្ថិតស្ថេរ នៅក្នុងសង្គមមួយត្រូវមានរដ្ឋាភិបាលដែលមានតម្លាភាពជាមួយប្រជាជន ប្រជាជនគ្រប់រូបទទួលបានឱកាសធ្វើការ និងរស់នៅដោយគ្មានប្រកាន់ភេទ ពណ៌សំបុរ ជាតិសាសន៍ សង្គមមានយុត្ដិធម៌ និងមានសុវត្ថិភាព ដោយគ្មានការភ័យខ្លាច ឬការគំរាមពីនរណាម្នាក់ ពលរដ្ឋទទួលបានភាពស្នើគ្នាក្នុងការទទួលបានសេវាសង្គមរួមមានអាហារ ទឹកស្អាត លំនៅដ្នាន ការសិក្សា សុខាភិបាល និងបរិស្ថានរស់នៅល្អ។
សម្រាប់នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ លោក Phil Robertson លើកឡើងថា សន្តិភាពដែលបានមកពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញមតិប្រឆាំងគឺជាសន្តិភាពដែលមិនយូរអង្វែរ ដោយលោកជម្រុញដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យបញ្ឈប់ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងការកែទម្រង់ច្បាប់ដែលប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិមនុស្សតទៅទៀត។
លោកសរសេរថា៖ «មធ្យោបាយដែលល្អបំផុតដើម្បីធានានូវសន្តិភាពពិតប្រាកដនៅកម្ពុជាគឺបង្ខំឲ្យលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុនសែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បញ្ឈប់ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស បញ្ចប់និទណ្ឌភាព និងធ្វើកំណែទម្រង់ច្បាប់ដែលបដិសេធរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ » ។
សម្រាប់ប្រធានក្រុមអ្នកវិភាគវ័យក្មេង កញ្ញា លី ស្រីស្រស់ បានលើកឡើងថា ដើម្បីឱ្យកម្ពុជាមានសន្តិភាពពិតប្រាកដ ដើម្បីធានាស្ថិរភាពយូរអង្វែងរបស់ជាតិ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរងាកមកគោរពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញដូចកាលពីមុនឆ្នាំ២០១៧ ដោយថា ការគោរពលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាការលើកតម្កើងសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់មនុស្ស និងការរកដំណោះស្រាយដល់ជាតិមួយដែលសំខាន់ផងដែរ។
កញ្ញា លី ស្រីស្រស់៖ «ក្នុងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យគឺមានចំណុចសំខាន់ៗច្រើនណាស់ តែខ្ញុំលើកមកតែពីរទេ គឺការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ កាលណាយើងមាននីតិរដ្ឋ មានន័យថា វាអត់មានអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គមទេ អញ្ចឹង វាអាចផ្ដល់ឱ្យមនុស្សនៅក្នុងសង្គមហ្នឹងទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នា។ ចំណុចទី២ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស មានន័យថា យើងធ្វើអីក៏ដោយត្រូវគោរពសិទ្ធិគ្នា បើទោះបីឈ្លោះទាស់ទែងយើងដោះស្រាយតាមនីតិវិធីច្បាប់ ឬដោះស្រាយតាមវិធីអហិង្សាជាមូលដ្ឋាននៅក្នុងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹង។ អញ្ចឹង ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាមិនចាំបាច់បញ្ចូលគោលការណ៍អីថ្មីមកទេ ឱ្យតែអនុវត្តបានតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យទៅ អាហ្នឹងយើងអាចទទួលបានសន្តិភាពពេញលេញហើយ » ។
