លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា ក្រោមការគ្រប់គ្រង និងដឹកនាំរបស់របប ប៉ុល ពត អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ ៨ខែ ២០ថ្ងៃ គឺបានធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋស្លាប់បាត់បង់ជីវិតអស់ជាច្រើនលាននាក់ ហើយលោកអំពាវនាវឱ្យពលរដ្ឋចូលរួមទប់ស្កាត់របបនេះកុំឱ្យកើតមាននៅកម្ពុជាជាថ្មីទៀត។
សរសេរនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួននៅថ្ងៃនេះ លោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០នេះ គឺជាខួបលើកទី ៤៥ឆ្នាំ នៃការឡើងកាន់អំណាច នៃរបប “កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ” ក្លែងក្លាយ ដែលបន្ទាប់មកបានក្លាយទៅជារបប “ប្រល័យពូជសាសន៍ប៉ុលពត” ឬហៅថា “របបខ្មែរក្រហម”។
លោកបន្តថា ចំថ្ងៃនេះ កាលពី ៤៥ឆ្នាំមុន គឺជាថ្ងៃដែលរបបអាវខ្មៅ បានបង្ខំប្រជាពលរដ្ឋនៅទីក្រុងភ្នំពេញទាំងមូលឱ្យចាកចេញទៅតាមបណ្តាខេត្ត និងជម្លៀសទៅកាន់ជនបទ ដោយបង្ខំឱ្យធ្វើការដូចគោក្របីទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ គ្មានពេលសម្រាក និងមិនបានជួបជុំក្រុមគ្រួសារឡើយ ដែលពលរដ្ឋត្រូវចង់ចាំ និងទប់ស្កាត់មិនឱ្យព្រឹត្តិការណ៍បែបនេះកើតឡើងជាថ្មីទៀត។
ទំព័រហ្វេសប៊ុកលោក ហ៊ុន សែន សរសេរថា៖ «យើងចងចាំរបបដ៏ព្រៃផ្សៃនេះ ហើយចូលរួមទប់ស្កាត់កុំឱ្យកើតឡើងសារជាថ្មីនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា»។
កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ គឺជាថ្ងៃដែលកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានវាយយករាជធានីភ្នំពេញ ដោយគេសន្មត់ជាផ្លូវការថា ជាថ្ងៃមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ឬដឹកនាំប្រទេស ដែលមានឈ្មោះជាផ្លូវការថារបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដឹកនាំដោយ សាឡុត ស ហៅ ប៉ុល ពត, នួន ជា, ខៀវ សំផន, អៀង សារី និងមនុស្សជាច្រើនទៀត។
របបនេះ ត្រូវបានដួលរលំទៅវិញនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ បន្ទាប់ពីដឹកនាំប្រទេសបានរយៈពេលជិត ៤ឆ្នាំ ដែលបណ្តាលឱ្យពលរដ្ឋចន្លោះពី ១លាន ៧សែននាក់ ទៅ ២លាន ២សែននាក់ បានស្លាប់។ លោក នេត្រ ភក្ត្រា លើកឡើងថា មនុស្សយ៉ាងច្រើនបានបាត់បង់ជីវិតក្រោមរបបខ្មែរក្រហម ដោយអំពើអមនុស្សធម៌ផ្សេងៗ ដូចជា ការជម្លៀសដោយបង្ខំ ការធ្វើទារុណកម្ម អំពើមនុស្សឃាត ការបង្ខំឱ្យធ្វើការងារ ទុរ្ភិក្ស និងគ្មានថ្នាំព្យាបាល ជាដើម។
៤៥ឆ្នាំក្រោយមក លោកថា មេដឹកនាំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរទាំងនេះ ត្រូវបាននាំខ្លួនយកមកកាត់ទោសក្នុងតុលាការខ្មែរក្រហម។
លោកសរសេរថា៖ «៤៥ឆ្នាំក្រោយមក មេដឹកនាំនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរ ត្រូវបាននាំខ្លួនមកជំនុំជម្រះក្តីនៅចំពោះមុខអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាដែលជាតុលាការជាតិ ដោយមានការចូលរួមពីអន្តរជាតិ ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះនៃរបបខ្មែរក្រហម ស្វែងរកការពិតជូនប្រជាជនកម្ពុជា ផ្សះផ្សាផ្លូវចិត្ត ផ្សះផ្សាជាតិ និងការចងចាំ»។
សាស្ត្រាចារ្យប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ លោក កែវ ដួង មានប្រសាសន៍ថា ដើម្បីចៀសវាងកុំឱ្យរបបខ្មែរក្រហម ឬរបបស្រដៀងនេះ កើតឡើងនៅកម្ពុជាសារជាថ្មីទៀត ត្រូវនាំយកអតីតអ្នកដឹកនាំ ឬអ្នកមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់សម័យនោះ យកមកកាត់ទោសចំពោះមុខច្បាប់ ដូចដែលសាលាក្តីខ្មែរក្រហមបានធ្វើ។
បន្ថែមពីនេះ ពង្រីកចំណេះដឹងសម័យនោះឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយដល់យុវជនជំនាន់ក្រោយ និងថ្នាក់ដឹកនាំ ដើម្បីចៀសវាងឈានទៅរកដានប្រវត្តិសាស្ត្រអាក្រក់មួយនេះបន្តទៀត។ លើសពីនេះ លោកថា ត្រូវពង្រឹងនីតិរដ្ឋ និងយុត្តិធម៌សង្គម ដោយការគោរពច្បាប់ត្រឹមត្រូវតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ព្រមទាំងចៀសវាងភាពជ្រុលនិយមដូចអតីតមេដឹកនាំសម័យខ្មែរក្រហមជាដើម។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ដើម្បីទប់ស្កាត់ហ្នឹង គឺយើងមើលទៅនីតិរដ្ឋ។ មានន័យថាម៉េច? មានន័យថាអយុត្តិធម៌សង្គមនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹង មិនត្រូវបានយកច្បាប់យកមកដោះស្រាយទេ។ បញ្ហានៅក្នុងសង្គម ឬបបញ្ហាទាំងអស់នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹង គឺមិនមានយកច្បាប់មកដោះស្រាយទេ។ ការចាប់មនុស្ស សង្ស័យថាក្បត់ សង្ស័យថាប្រឆាំង សង្ស័យថាភ្នាក់ងារអ្វីមួយទៅ គឺយកទៅសួរចម្លើយ យកទៅសម្លាប់ ដោយមិនបានឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធតុលាការត្រឹមត្រូវទេ។ អីចឹងពាក្យថា នីតិរដ្ឋ នៅក្នុងសង្គមសម័យទំនើបនេះ គឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ ដើម្បីទប់ស្កាត់មិនឱ្យរបបស្រដៀងហ្នឹងកើតឡើងម្តងទៀត។ »
សាស្ត្រាចារ្យដដែល លើកឡើងថា ព្រឹត្តិការណ៍ ១៧ មេសា ១៩៧៥ ដែលជាថ្ងៃកំណត់នៃការឡើងកាន់អំណាចរបស់ក្រុមខ្មែរក្រហម ដោយផ្លាស់ប្តូរពីរបប លន់ ណុល ទៅ របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែ ជាការផ្លាស់ប្តូរដោយសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។
លោកបន្តថា ព្រឹត្តិការណ៍ ១៧ មេសា នោះ ក៏ជាការចាប់ផ្តើមកម្ចាត់ចោលនូវមន្ត្រីរាជការរបបចាស់ ឬអ្នកដែលមានទស្សនៈប្រឆាំងខ្លួនជាទ្រង់ទ្រាយធំ ពីសំណាក់ក្រុមមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម។ ទាំងនេះ លោកថា ក៏សុទ្ធតែជាចំណុចដែលមេដឹកនាំ និងពលរដ្ឋខ្មែរគួរចៀសវាងផងដែរ៕
