បឹងធម្មជាតិមួយចំនួន ពិសេសនៅក្រុងភ្នំពេញ បានលុបបាត់ស្រមោល ហើយខ្លះទៀតត្រូវបានលុបដោយផ្នែក ក្រោមគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ចេញជាក្រុមហ៊ុនអាជីវកម្ម សំណង់បុរី វីឡា ឬផ្ទះល្វែងស្អេកស្កះ។
រីឯចំណីព្រែក ស្ទឹង ប្រឡាយ និងទន្លេជាច្រើនទៀត ពិសេសស្ថិតនៅទីប្រជុំជន ឬទីក្រុង ក៏ត្រូវបានគេចាក់ដី ឬខ្សាច់លុបជាហូរហែ ដែលធ្វើឱ្យទីតាំងស្តុកទុកទឹក និងជាផ្លូវរំដោះទឹកទាំងនោះប្រែជារួមតូច ឬក៏បាត់ទាំងស្រុងតែម្តង។
ដោយបារម្ភពីបញ្ហានេះ កាលពីថ្ងៃទី៨ ខែឧសភា ក្រសួងធនធានទឹក និងឧតុនិយមបានចេញលិខិតមួយដោយស្នើទៅអភិបាលរាជធានី-ខេត្តទាំងអស់ ឱ្យជួយទប់ស្កាត់ការរំលោភបឹងធម្មជាតិ ចំណីច្រាំងទន្លេ ស្ទឹង ព្រែក អូរ ប្រឡាយ ដែលខុសច្បាប់។ ប៉ុន្តែ ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលយល់ថា សំណើនោះនឹងមិនមានប្រសិទ្ធភាពនោះឡើយ។
បញ្ហានេះបង្កើតជាសំណួរថា តើធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឱ្យវិធានការទប់ស្កាត់ការរំលោភបំពានលើទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈទាំងនោះមានប្រសិទ្ធភាព?
យោងតាមច្បាប់ភូមិបាល បានចែងថា ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ គឺបានរាប់បញ្ចូលនូវទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឡាយណាដែលកើតចេញពីធម្មជាតិផងដែរ ដូចជា ព្រៃឈើ ផ្លូវទឹកដែលនាវា ក្បូនចេញចូលបាន បឹងធម្មជាតិ ច្រាំងទន្លេ ប្រឡាយ ស្ទឹង សមុទ្រ ជាដើម។
ច្បាប់ដដែល មាត្រា១៦ បានចែងទៀតថា ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋមិនអាចលក់ដូរ យកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិបានឡើយ ហើយកម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យទាំងនោះក៏មិនអាចកំណត់អាជ្ញាយុកាលបានដែរ។
បន្ថែមពីនេះ ទ្រព្យសាធារណៈទាំងនោះអាចក្លាយជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ ដោយរដ្ឋអាចចាត់ចែងទៅឱ្យឯកជនបន្តបាន ដរាបណាវាលែងបម្រើប្រយោជន៍សាធារណៈតទៅទៀត។ ប៉ុន្តែត្រូវធ្វើឡើងតាមរយៈច្បាប់អនុបយោគ ខណៈបច្ចុប្បន្ន ច្បាប់អនុបយោគនេះ កម្ពុជានៅមិនទាន់មាននោះឡើយ។
ទោះបីជាច្បាប់ចែងនៅលើក្រដាសយ៉ាងនេះក្តី ប៉ុន្តែ សកម្មភាពលុបបឹងធម្មជាតិ ច្រាំងទន្លេ ព្រែក ប្រឡាយទឹក ស្ទឹង រហូតដល់ឆ្នេរសមុទ្រផងនោះ ក៏កើតមានឥតឈប់ឈរទាំងក្នុងក្រុងភ្នំពេញ និងតាមបណ្តាខេត្ត មានទាំងការលុបដែលផ្តល់ដោយអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាល និងការលុបរំលោភពីសំណាក់បុគ្គលផងដែរ។
អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា មានកត្តាមួយចំនួនដែលធ្វើឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទាំងនេះ រងការចាក់ដីលុប ឬរំលោភបំពាន។ លោកថា កត្តាទី១ ការចាក់លុបពីសំណាក់ក្រុមអ្នកមានប្រាក់ ឬមានអំណាចមួយចំនួន ត្បិតពួកគេតែងបានដឹងពីគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍របស់រដ្ឋជាមុន ហើយពេលខ្លះក៏បង្វែរដីទាំងនោះទៅកាន់អ្នកមានឥទ្ធិពលបន្ទាប់ក្នុងរូបភាពជំនួញ។
ក្រៅពីនេះ បញ្ហារដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯង ដែលមិនបានបង្ហាញពីគំរូភាពនៃការស្រឡាញ់ ឬការពារបឹងធម្មជាតិទាំងនោះ តាមរយៈការកាត់ផ្ទៃបឹងមួយផ្នែក ឬទាំងមូលទៅឱ្យឯកជន ឬរដ្ឋ ក្រោមស្លាកនៃការអភិវឌ្ឍជាបន្តបន្ទាប់។
លោកបណ្ឌិត មាស នី បន្តថា៖ «រដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯងហ្នឹងក៏មិនបានបំពេញភាពជាគំរូក្នុងការការពារដែរ គឺរដ្ឋាភិបាលបានដាក់ចេញនូវការកាត់ ដូចបឹងតាមោកបឹងអីហ្នឹង សុទ្ធតែជារឿងដែលកើតចេញពីរដ្ឋាភិបាលហើយ បាទ។ អីចឹង បើសិនរដ្ឋាភិបាលមិនបានបំពេញតួនាទីជាគំរូទេ ដោយដៃម្ខាងយើងស៊ីញ៉េឱ្យគេកាត់ខ្លួន ប៉ុន្តែ ដៃម្ខាងទៀតឱ្យទៅក្រសួងពាក់ព័ន្ធដើម្បីធ្វើការការពារហ្នឹង។ អាហ្នឹងវាអត់មានប្រសិទ្ធភាពទេ បាទ។ ទាំងការអនុវត្តច្បាប់ ក៏មិនមានប្រសិទ្ធភាព ហើយទាំងការការពារ ក៏មិនមានប្រសិទ្ធភាពទេ បាទ»។
ដោយមិនទាន់រាប់ពីបឹងធម្មជាតិផ្សេងទៀត ដែលត្រូវបានចាក់ដីលុបទាំងស្រុង និងលុបដោយផ្នែកនៅក្រុងភ្នំពេញនោះ ចាប់តាំងពីពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៨មក គ្រាន់តែផ្ទៃបឹងតាមោក ឬបឹងទំនប់កប់ស្រូវមួយប៉ុណ្ណោះ រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានយល់ព្រមកាត់ផ្ទៃបឹងមួយនេះទៅឱ្យស្ថាប័នរដ្ឋ និងឯកជន ក្រោមគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ចំនួន ៣លើករួចមកហើយ។
ការកាត់ផ្ទៃបឹងតាមោកទាំង ៣លើកនោះ មានទំហំប្រមាណ ១៣០ហិកតា ខណៈបឹងធម្មជាតិមួយនេះដែលមានទំហំជាង ៣ពាន់ហិកតា ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯងកំណត់ថា ជាសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋតាំងពីឆ្នាំ២០១៦យ៉ាងណាក្តី។
លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព ទាល់តែរដ្ឋាភិបាលបង្ហាញភាពជាគំរូក្នុងការថែរក្សាសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទាំងនោះមុនគេ ដោយមិនមែនចេះតែកាត់បឹងធម្មជាតិជាបន្តបន្ទាប់ទៅឱ្យវិស័យឯកជននោះឡើយ និងត្រូវពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់បន្ថែមទៀតជាដើម។
លោកមានប្រសាសន៍បន្តថា៖ «ទាមទារឱ្យមានការអនុវត្តច្បាប់ ដែលវាមិនមែនជារឿងថ្មីទេបាទ ជារឿងចាស់ដដែលទេ រឿងអនុវត្តច្បាប់នៅស្រុកយើង ដែលវាអត់បានស្មើភាព ឬក៏មិនមានប្រសិទ្ធភាព។ ហើយកាលណាយើងធ្វើគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍នានា វាត្រូវតែមានជាគម្រោងមេ ជាផែនការមេ ហើយផែនការមេហ្នឹង បើសិនជាមានជួបបឹងជួបអី កុំយកពាក្យថាលុបអាហ្នឹងចោល ហើយសង់អគារ។ យើងមើលផងថា តើបឹងហ្នឹងប្រសិនបើជាទុកថ្ងៃក្រោយទៅ យើងអាចធ្វើអ្វីបាន។»
កាលពីចុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩ សមាគមធាងត្នោត បានចេញរបាយការណ៍មួយដែលមានចំណងជើងថា«បឹងចុងក្រោយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ»។
របាយការណ៍នេះរកឃើញថា ក្នុងចំណោមបឹងចំនួន ២៦ នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ តាំងពីឆ្នាំ១៩៩០ គឺគ្មានបឹងមួយណាដែលមិនរងផលប៉ះពាល់ដោយសារការចាក់ដីលុបនោះទេ។ ក្នុងនោះបឹងចំនួន ១៦ ត្រូវបានចាក់ដីលុបទាំងស្រុង និងរលាយបាត់បង់រូបរាងពីភូមិសាស្ដ្ររាជធានីភ្នំពេញ ខណៈបឹងចំនួន ១០ទៀត ត្រូវគេចាក់លុបមួយផ្នែកជាបណ្ដើរៗ។
ចំណែកតំបន់វាលទំនាបដែលមានដក់ទឹក ឬហៅថា តំបន់ដីសើម ក៏បានបាត់បង់យ៉ាងគំហុកផងដែរ ក្នុងអត្រាប៉ាន់ស្មាន ៤០ភាគរយ ឬស្មើនឹងប្រមាណ ៤១គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ក្នុងរយៈពេល ១៦ឆ្នាំចុងក្រោយ ពោលគឺចាប់ពីឆ្នាំ២០០៣ ដល់ឆ្នាំ២០១៩។
របាយការណ៍របស់សមាគមធាងត្នោត រកឃើញទៀតថា មូលហេតុចម្បងនៃការចាក់ដីលុបបឹង និងតំបន់ដីសើមទាំងនោះ គឺដោយសារតម្រូវការផ្នែកអចលនវត្ថុរបស់គម្រោងសាងសង់បុរី តំបន់លំនៅឋាន និងទីក្រុងរណប ទីលានវាយកូនហ្គោល និងសាងសង់ផ្សារ ជាដើម។
ក្រៅពីបឹងនៅភ្នំពេញ ក៏មានបឹងតាមបណ្តាខេត្តផ្សេងទៀតត្រូវបានលុបទាំងស្រុងផងដែរ ដូចជាបឹងស្នាយនៅខេត្តកំពង់ចាម ត្រូវបានលុបទាំងស្រុង ដោយជំនួសមកវិញនូវផ្ទះល្វែង សំណង់អគាររដ្ឋ ក្រុមហ៊ុន និងផ្ទះពលរដ្ឋ។ បឹងព្រែកទប់ ដែលជាបឹងផ្តល់ប្រភពផ្គត់ផ្គង់ទឹកសាប និងជាផ្ទៃបឹងរងទឹកភ្លៀងយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ពលរដ្ឋរស់នៅក្រុងព្រះសីហនុ ក៏ត្រូវបានលុបស្ទើរតែទាំងស្រុង។
រីឯច្រាំងសមុទ្រ ឬឆ្នេរសមុទ្រវិញ ក៏មានសេចក្តីរាយការណ៍ពីការរំលោភបំពាន ដោយកន្លែងខ្លះចាក់ដីលុប ហើយកន្លែងខ្លះទៀតមានជាការបោះបង្គោលរបងយកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិ ដូចជានៅខេត្តកំពត ខេត្តកែប។
អ្នកដែលបោះបង្គោលរំលោភផ្ទៃសមុទ្រទាំងនោះ អាជ្ញាធរមិនបានបញ្ចេញអត្តសញ្ញាណឡើយ ហើយក៏មិនបានចាត់វិធានការច្បាប់នោះដែរ។
តំបន់ឆ្នេរខ្លះទៀត គឺកើតមានសកម្មភាពចាក់ដីរំលោភយកឆ្នេរសមុទ្រតែម្តង ដូចជានៅខេត្តព្រះសីហនុ ចំណុចឆ្នេរព្រែកត្រែង កាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨ ពីសំណាក់ក្រុមហ៊ុនរបស់អ្នកស្រី ជឹង សុភាព ភរិយារបស់ឧកញ៉ា ឡៅ ម៉េងឃីន សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
នៅចុងឆ្នាំ២០១៨ដដែល អតីតអភិបាលខេត្តព្រះសីហនុ លោក យន្ត មីន ធ្លាប់បានស្នើទៅឧកញ៉ាម្នាក់ទៀតឱ្យបញ្ឈប់សកម្មភាពចាក់ដីបំពេញតាមដងព្រែកកោះខ្យង ក្នុងតំបន់ឧទ្យានជាតិព្រះសីហនុ «រាម» ស្ថិតនៅឃុំអូរជ្រៅ ស្រុកព្រៃនប់ ជាបន្ទាន់ ដោយថា ការចាក់ដីនោះ ធ្វើឱ្យខូចទីជម្រាល ប៉ះពាល់ជីវចម្រុះ និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីក្នុងតំបន់ឆ្នេរ ប៉ុន្តែ អតីតអភិបាលខេត្តរូបនោះ និងអភិបាលខេត្តបច្ចុប្បន្ន មិនទាន់ឃើញមានវិធានការច្បាប់ដល់ពួកគេទាំងនោះទេ។
ដោយឡែក នៅដើមឆ្នាំ២០២០នេះ សកម្មភាពចាក់ដីលុបឆ្នេរសមុទ្រនៅខេត្តកោះកុង ក៏កើតមានដែរ រហូតដល់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី បញ្ជាឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតករណីនេះ ដោយលោកបង្ហើបថា អ្នកលុបឆ្នេរសមុទ្រជាមន្ត្រីយោធាក្នុងខេត្តនេះទៀតផង ។
មន្ត្រីពង្រឹងសិទ្ធិអំណាចសហគមន៍នៃសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក (ADHOC) លោក ប៉ែន ប៊ុណ្ណារ៍ មើលឃើញថា វប្បធម៌និណ្ឌភាព ឬភាពគ្មានទោសពៃរ៍ អំពើពុករលួយ ក៏បានជំរុញឱ្យមានសកម្មភាពរំលោភទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទាំងនេះកើតឡើងឥតឈប់ឈរផងដែរ។
លោកមានប្រសាសន៍បន្ថែម៖ «វាជាចំណុចធំហើយ ដែលបទល្មើសកន្លងមក បទល្មើសព្រៃឈើដែលយើងឃើញថា ឱ្យតែអ្នកមានលុយ មានអំណាច ឧកញ៉ាហ្នឹង មិនមានទោសទណ្ឌទេ គឺទោះបីជាមានការបញ្ជូនសំណុំរឿងទៅដល់ដៃតុលាការក៏ដោយ ប៉ុន្តែ រាប់ឆ្នាំមកហើយ មិនឃើញមានការចាត់វិធានការកាត់ទោសទេ។ អីចឹង វាជានិទណ្ឌភាពធ្ងន់ធ្ងរណាស់ ដែលជាគំរូដល់បទល្មើសផ្សេងៗទៀត ដូចជា បទល្មើសចាក់លុបដីបឹងដីអីហ្នឹង ដែលធ្វើឱ្យមន្ត្រីទាំងអស់ហ្នឹងលែងខ្លាច លែងញញើតច្បាប់»។
លោកបន្ថែមថា ការចាត់វិធានការពីសំណាក់មន្ត្រីជំនាញ គ្មានប្រសិទ្ធភាពឡើយប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលគ្មានឆន្ទៈពិតប្រាកដ ត្បិតបញ្ហានេះកើតឡើងជាប្រព័ន្ធ ដោយការផ្តល់ប្រយោជន៍ឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមករវាងអ្នករំលោភច្បាប់ និងអ្នកអនុវត្តច្បាប់។
បើតាមច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ មាត្រា ២៥៩ ចែងថា ការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ត្រូវផ្ដន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ ប្រាំលានរៀល (៥,០០០,០០០) ដល់ ហាសិបលានរៀល (៥០, ០០០,០០០) និងផ្ដន្ទាទោសពី ១ឆ្នាំ ដល់ ៥ឆ្នាំ។
ប្រធានអង្គការការពារធនធានធម្មជាតិ លោក ឆឺយ ឧត្តមរស្មី មើលឃើញថា សកម្មភាពរំលោភសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទាំងនោះ កម្រមានពលរដ្ឋតូចតាច ឬអ្នកក្រីក្រណាស់ ពោលគឺភាគច្រើនជាមន្ត្រី ឧកញ៉ា និងអ្នកមានអំណាចក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល។ លោកបន្ថែមថា ដើម្បីឱ្យការអនុវត្តច្បាប់មានប្រសិទ្ធភាពទៅបាន លុះត្រាតែប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ពិសេសតុលាការត្រូវតែឯករាជ្យតែម្តង។
លោក ឆឺយ ឧត្តមរស្មី បន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំគិតថា ប្រសិនចង់ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ទាល់តែទី១ តុលាការហ្នឹង មានភាពឯករាជ្យ។ ទី២ ទាល់តែកុំឱ្យអ្នកធំទាំងអស់ហ្នឹងធ្វើការទិញដី ឬទិញទន្លេ ដើម្បីចាក់ដីលុប ឬទៅបោះបង្គោលអីហ្នឹង។ យើងគិតមើលទៅ ទាំងអស់ហ្នឹងជារឿងខុសច្បាប់ទាំងស្រុង ព្រោះស្ទឹង បឹងបួរ ទន្លេ ហ្នឹង ជាស្ទឹងបឹងបួរតាំងពីកេរដូនតាយើងមក ហើយបើលុបបំបាត់ហ្នឹង ខ្ញុំគិតថា ប៉ះពាល់ច្រើន»។
គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក (World Justice Project) បានចេញរបាយការណ៍កាលពីឆ្នាំ២០១៩ វាយតម្លៃថា ប្រទេសកម្ពុជាមាននីតិរដ្ឋទាប ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ស្ថិតនៅជិតបាតតារាង ដោយក្នុងចំណោម ១១៣ប្រទេស កម្ពុជាស្ថិតនៅលំដាប់ ១១២។
យ៉ាងនេះក្តី គេនៅរង់ចាំមើលប្រសិទ្ធភាពនៃកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជាបន្តទៀត ត្បិតអាជ្ញាយុកាលនៃបទល្មើសរំលោភទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទាំងនេះមានរយៈពេល ១៥ឆ្នាំ។ លើសពីនេះ ក្រោយទទួលបានតំណែងភ្លាម រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ថ្មី លោក កើត រិទ្ធ កាលពីថ្ងៃទី១ ខែមេសា បានប្តេជ្ញាថា នឹងសហការជាមួយមន្ត្រីខ្លួន ដើម្បីបន្តធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ធានាដល់ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា៕
