ទន្លេមេគង្គ ជាទន្លេមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងចំណោមទន្លេធំៗនិងវែងជាងគេនៅលើពិភពលោក និងមានជីវចម្រុះសម្បូរបែបជាងគេក្នុងលោកផងដែរ។
បើយោងតាមគណៈកម្មាធិការទន្លេមេគង្គ (MCR) បានឱ្យដឹងថា អាងទន្លេនេះត្រូវបានលាតសន្ធឹងលើដែនដីយ៉ាងធំធេងដែលមានក្រឡាផ្ទៃ ៧៩៥ ០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ គិតចាប់ពីខ្ពង់រាបទីបេប្រទេសចិន រហូតដល់ដែនដីសណ្ដទន្លេមេគង្គប្រទេសវៀតណាម។ ទន្លេមេគង្គមានប្រវែងប្រមាណ ៥ ០០០ គីឡូម៉ែត្រ ហើយហូរកាត់ប្រទេសចំនួន៦ រួមមាន ប្រទេសចិន មីយ៉ាន់ម៉ា ថៃ ឡាវ កម្ពុជា និងវៀតណាម។
ប្រភពដដែលនិយាយថា អាងទន្លេមេគង្គក្រោម ដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម គឺជាលំនៅឋានសម្រាប់ប្រជាជនច្រើនជាង៦៥លាននាក់។ អាងទន្លេនេះបានផ្តល់លទ្ធភាពសម្រាប់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ការដឹកជញ្ជូន សន្តិសុខស្បៀង និងការរកប្រាក់ចំណូល ហើយក៏ជាដែននេសាទទឹកសាបធំជាងគេនៅលើពិភពលោកផងដែរ ដោយផ្តល់ផលត្រីនិងវារីសត្វដទៃទៀតច្រើនជាង៤លានតោនក្នុងមួយឆ្នាំៗ។
យ៉ាងណា នៅពេលតំបន់នេះរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័ស តម្រូវការថាមពលនិងកកើតឡើងវិញដែលបានមកពីថាមពលវារីអគ្គិសនីក៏កើនឡើង ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងកំណើនប្រជាជន។
MCR ឱ្យដឹងទៀតថា បច្ចុប្បន្ន បញ្ហាប្រឈមចម្បងៗនៃទន្លេមេគង្គ គឺផលប៉ះពាល់បរិស្ថានដែលបណ្តាលមកពីឥទ្ធិពលនៃទំនប់វារីអគ្គិសនីនិងគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ដទៃទៀត ផលប៉ះពាល់ជលផល និងកំណកកករ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងភាពក្រីក្រ។ លើសពីនេះ ប្រព័ន្ធស្រោចស្រពកសិកម្មប្រពលវប្បកម្ម កំណើនប្រជាជន របបអាកាសធាតុដែលពិបាកព្យាករនាំឱ្យមានទឹកជំនន់ឬភាពរាំងស្ងួតជាញឹកញាប់ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ធនធាននានានៃទន្លេមេគង្គ។ បន្ថែមពីនេះ ការគ្រប់គ្រងអាងទន្លេឆ្លងកាត់ព្រំដែន បានក្លាយជាបញ្ហាប្រឈមដ៏ធំមួយសម្រាប់បណ្តាប្រទេសតាមដងទន្លេមេគង្គ ព្រមទាំងការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលនយោបាយគ្នារវាងមហាអំណាចចិននិងអាមេរិកជាដើម។
មិនខុសគ្នាទៅនឹងការរៀបរាប់ជារួមនៃបញ្ហាប្រឈមរបស់អាងទន្លេមេគង្គ សម្រាប់នៅកម្ពុជា អាងទន្លេដែលហូរកាត់កម្ពុជាមានប្រវែងប្រមាណ៥០០គីឡូម៉ែត្រ ក៏ត្រូវបានគេមើលឃើញថា កំពុងរងការគំរាមកំហែងជាបន្តបន្ទាប់ ទាំងកត្តាប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងទាំងកត្តាមនុស្ស ដែលនឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ជាខ្លាំងដល់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី និងជីវភាពរស់នៅរបស់មនុស្សរាប់លាននាក់។
កាលពីខែតុលា ឆ្នាំ២០២០ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិក លោក Patrick Murphy បានលើកឡើងក្នុងវេទិកាមួយដោយនិយាយថា ជាការពិតណាស់ ទន្លេមេគង្គកំពុងតែមានបញ្ហា ដូចជា ការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅខ្សែទឹកខាងលើ ការបូមខ្សាច់ ការបំពុល ការអភិវឌ្ឍដែលមិនធានានិរន្តរភាព និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ជាដើម។
បើទន្លេមេគង្គនៅកម្ពុជាកំពុងជួបបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនបែបនេះ តើវាសនាទន្លេមួយនេះនឹងទៅជាយ៉ាងណា?
យ៉ាងណា លោក Patrick Murphy អះអាងថា ទន្លេមេគង្គនៅតែជាប្រភពដ៏សំខាន់ និងគ្មានអ្វីមកជំនួសបានឡើយក្នុងការផ្តល់មុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត អាហារូបត្ថម្ភ ត្រី ការដឹកជញ្ជូន ធារាសាស្រ្ត និងថាមពល។ ហើយនៅប្រទេសកម្ពុជា ទន្លេមេគង្គហូរចូលទៅបឹងទន្លេសាប ហើយមនុស្សរាប់លាននាក់រស់ពឹងអាស្រ័យលើវា។
ជាអ្នកប្រឹក្សាយោបល់ឯករាជ្យផ្នែកធនធានធម្មជាតិ លោក ហែម ឧត្តម មានប្រសាសន៍ថា លោកមិនអាចទស្សន៍ទាយបានទាំងស្រុងអំពីអនាគតទន្លេមេគង្គកម្ពុជាឡើយ ត្បិតអនាគតរបស់អាងទន្លេមួយនេះនឹងប្រែក្លាយទៅជាបែបណានោះ ក៏វាអាស្រ័យទៅលើឆន្ទៈរបស់រដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ដូចខ្ញុំថាអ៊ីចឹង យើងពិបាកក្នុងការទស្សន៍ទាយ ប៉ុន្តែវាអាស្រ័យទី១ ទៅលើឆន្ទៈនយោបាយរបស់អ្នកដឹកនាំ។ ទី២ ការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ របស់សាធារណជន របស់អ្នកសារព័ត៌មាន របស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល របស់អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍទាំងអស់ហ្នឹង [ថា]តើយើងសកម្មក្នុងការជជែក ក្នុងការបង្វែរទិសដៅនៃគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ថាមពលរបស់ប្រទេសយើងបានប៉ុនណា។»
បើតាមគម្រោង រដ្ឋាភិបាលគ្រោងសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីមួយចំនួនទៀតនៅទន្លេមេគង្គផ្នែកខាងលើ រួមមាន នៅស្រុកសំបូរ ក្នុងខេត្តក្រចេះ និងនៅទន្លេស្រែពក ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ជាដើម។
លោក ហែម ឧត្តម និយាយថា ប្រសិនបើគម្រោងនេះដំណើរការ ហើយបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនទៀតនៃទន្លេមេគង្គមិនត្រូវបានដោះស្រាយទេ ទន្លេមេគង្គនាថ្ងៃអនាគតនឹងត្រូវខូចទ្រង់ទ្រាយឬលែងក្លាយជាទន្លេ ហើយពលរដ្ឋរាប់លាននាក់ដែលធ្លាប់រស់ពឹងអាស្រ័យលើទន្លេនឹងប្រឈមជីវភាពរស់នៅឬត្រូវសម្របខ្លួនរស់នៅក្នុងស្ថានភាពថ្មីវិញ ហើយលើសពីនេះ បញ្ហាចំណាកស្រុកកើតមានកាន់តែច្រើនទៀតផង។
លោកមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា៖ «ទៅថ្ងៃខាងមុខ ជាធម្មជាតិនៃទន្លេ ជាធម្មជាតិនៃអេកូឡូស៊ីហ្នឹង ប្រែប្រួល! វានឹងប៉ះពាល់ វាធ្វើឱ្យបញ្ហាសង្គមសេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ សង្គមហ្នឹងវាប្រែប្រួលដែរ ដោយសារមនុស្សយើងអាស្រ័យទៅលើទន្លេធម្មជាតិហ្នឹង»។
ស្រដៀងគ្នានេះ ប្រធានអង្គការទន្លេបី លោក លាភ ប៊ុនលាង បានបង្ហាញពីក្តីបារម្ភចំពោះគម្រោងសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅផ្នែកខាងលើនៃទន្លេមេគង្គនិងដៃទន្លេ ត្បិតលោកថា វានឹងផ្តល់ជាគ្រោះមហន្តរាយដល់ស្ថានភាពទន្លេ ជីវចម្រុះ និងប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរបស់នៅរបស់ពលរដ្ឋ។
លោកបន្តថា សម្រាប់អនាគតទន្លេដ៏ធំមួយនេះនឹងមានការប្រែប្រួលខ្លាំង ពិសេសចរន្តទឹកហូរនឹងលែងស្របទៅតាមដំណើរធម្មជាតិទៀតឡើយ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «កាលណាយើងមានសង់ទំនប់មានសង់អី អ៊ីចឹងទៅ គឺវាធ្វើឱ្យទិសដៅលំហូរទន្លេហ្នឹង វាប្រែប្រួល! ប្រែប្រួល ព្រោះពេលយើងបញ្ចេញទឹកពីទំនប់ឬពីអាងស្តុកទឹកមក គឺវាមានទឹកខ្លាំង។ អ៊ីចឹងកម្លាំងទឹកដែលចេញទៅហ្នឹង គឺវាធ្វើឱ្យទឹកកន្លែងខាងក្រោមៗដែលធ្លាប់តែហូរតាមរបៀបណាមួយនោះ វាទៅប្រែប្រួលពីហូរ ហើយកម្រិតទឹករាក់និងទឹកជ្រៅហ្នឹង ក៏វាធ្វើឱ្យប្រែប្រួលដែរ»។
យោងតាមការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការ International Rivers ឱ្យដឹងថា គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២០ ទំនប់វារីអគ្គិសនីខ្នាតយក្សចំនួន១១ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅលើដងទន្លេមេគង្គដោយចិន និងទំនប់ប្រមាណ១២០ទៀតត្រូវបានសង់និងគ្រោងសាងសង់លើដៃទន្លេមេគង្គរហូតដល់ឆ្នាំ២០៤០។
ប្រភពដដែលថា បើគម្រោងសាងសង់ទំនប់ទាំងអស់នេះនឹងកើតឡើងមែន នោះលំហូរដីល្បាប់ដែលមានជីវជាតិដល់ដំណាំកសិកម្មសម្រាប់ប្រទេសទន្លេមេគង្គក្រោម នឹងធ្លាក់ចុះដល់ទៅ ៩៧% , ទិន្នផលត្រីប្រចាំឆ្នាំនឹងធ្លាក់ចុះពី ៤០% ទៅ ៨០% ក្នុងនោះ ប្រទេសថៃធ្លាក់ចុះ ៥៥% , ឡាវ ៥០% , កម្ពុជា ៣៥% និងវៀតណាម ៣០%។
ក្នុងបទសម្ភាសមួយជាមួយវិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក កាលពីដើមឆ្នាំ២០២១ នាយិកាប្រតិបត្តិរង នៃវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាព និងជាអ្នកសរសេរអត្ថបទមួយស្តីអំពី «អនាគតនៃទន្លេមេគង្គ ក្រោមកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអនុតំបន់មេគង្គ» ក្នុងសៀវភៅ «កម្ពុជាឆ្នាំ២០៤០» ឬ «Cambodia 2040» កញ្ញា ពេជ្រ ចារ៉ាឌីន លើកឡើងថា ទន្លេមេគង្គទៅថ្ងៃអនាគតមិនមែនជាទន្លេធម្មតាទៀតឡើយ ប៉ុន្តែវាបានក្លាយទៅជាទីលានមួយដ៏សកម្មនៃការប្រកួតប្រជែងផ្នែកឥទ្ធិពលអំណាចក្នុងតំបន់។ បញ្ហានេះ កញ្ញាថា នឹងគ្រោះថ្នាក់ ប្រសិនបើបណ្តោយឱ្យការប្រកួតប្រជែងនេះកើតឡើងកាន់តែខ្លាំងបន្តទៀត។
ជាយន្តការដោះស្រាយ កញ្ញាថា កម្ពុជាអាចប្រើតួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងការសម្របសម្រួលលើបញ្ហានេះ នៅពេលក្លាយជាប្រធានអាស៊ាននៅឆ្នាំ២០២២។ លើសពីនេះ កញ្ញាថា ប្រសិនបើបញ្ហាប្រឈមនានានៅតំបន់ទន្លេមេគង្គត្រូវបានដោះស្រាយ ដូចជា ការទាញយកថាមពលប្រើប្រាស់ពីពន្លឺព្រះអាទិត្យខ្នាតធំ ជំនួសការទាញយកថាមពលពីទំនប់វារីអគ្គិសនី នោះស្ថានភាពទន្លេមេគង្គនឹងវិលទៅរកប្រក្រតីភាពឡើងវិញ ហើយជីវភាពប្រជាជនរាប់លាននាក់នឹងត្រឡប់មកភាពសម្បូរសប្បាយមិនខាន។
សម្រាប់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចជាតិវិញ កញ្ញាថា ក្នុងរយៈពេលវែង ការទាញយកប្រភពចំណូលពីថាមពលវារីអគ្គិសនីសម្រាប់ប្រទេសអនុតំបន់ទន្លេមេគង្គ នឹងលែងជារឿងចាំបាច់ ដោយគេអាចប្រើយន្តការផ្សេងដើម្បីរកចំណូលពីទន្លេមេគង្គសម្រាប់ជាតិ ដូចជា បង្កើតទៅជាតំបន់អេកូទេសចរណ៍ធម្មជាតិសម្រាប់ជាប្រយោជន៍រួមផងដែរ៕
