បណ្តុំអង្គការ សមាគម សហជីពជិត៣០ស្ថាប័ន បានស្នើទៅរដ្ឋាភិបាលឱ្យធ្វើមោឃភាព ឬលុបចោលមាត្រាមួយចំនួននៃច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ ច្បាប់បោះឆ្នោត ដើម្បីរក្សា និងការពារឆន្ទៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោត ទើបធ្វើឱ្យពួកគេប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ខ្លួនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់។
បណ្តុំអង្គការ សមាគម សហជីពទាំងនោះ រួមមាន អង្គការសម្ព័ន្ធភាពការពាសិទ្ធិមនុស្សហៅកាត់ថាCHRAC,សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក(ADHOC), មជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ហៅកាត់ថាស៊ីស៊ីអាយអឹម(CCIM), មជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅថា សង់ត្រាល់(Central), អង្គការកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍ធនធានយុវជនកម្ពុជា YRDP, អង្គការខុមហ្វ្រែល(COMFREL) ព្រមទាំងអង្គការ សមាគម សហជីពមួយចំនួនទៀត។
ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមស្តីពីស្ថានភាពសិទ្ធិនយោបាយ និងអនុសាសន៍សម្រាប់កែលម្អ ចុះផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ បានអំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលឱ្យមោឃភាពឬលុបចោលមាត្រាទាំងឡាយ នៃច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ច្បាប់បោះឆ្នោត ដែលបានធ្វើវិសោធនកម្ម ក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៧។ ការធ្វើមោឃភាពមាត្រាទាំងនោះ ដើម្បីរក្សា និងការពារនូវការឆន្ទៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោត ដែលបានផ្តល់ឱ្យអ្នកតំណាង ហើយត្រូវបានជ្រើសរើសតាមរយៈការបោះឆ្នោត។
ប្រភពដដែលនិយាយថា ការធ្វើមោឃភាពមាត្រាច្បាប់ទាំងនោះ ធ្វើឱ្យពលរដ្ឋទាំងអស់ ប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ខ្លួនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ ហើយទទួលបានភាពស្របច្បាប់តាមរយៈការបោះឆ្នោត ដើម្បីអនុវត្តអំណាចនោះផងដែរ ។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែល ក៏ស្នើសុំឱ្យគ្រប់គណបក្សពិចារណាដូររូបមន្តគណនាអាសនៈនៅសល់បច្ចុប្បន្ន ដោយយករូបមន្តគណនាអាសនៈនៅសល់សំណល់ធំបំផុតដូចកាលបោះឆ្នោតឆ្នាំ ១៩៩៣ រៀបចំដោយ UNTAC វិញ។
បន្ថែមពីនេះ ស្ថាប័ន គ.ជ.ប. គួរតែបន្តការជជែកជាមួយតំណាងរាស្រ្ត ឬរដ្ឋសភាជាតិ ឬរដ្ឋាភិបាលធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បើកផ្លូវចំពោះបញ្ហារាំងស្ទះក្នុងដំណើរការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតជូនប្រជាពលរដ្ឋចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេស និងដើម្បីធានាសិទ្ធិរបស់ពួកគេ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក៏ដូចជាការពង្រឹងសមត្ថភាពនៃការចុះឈ្មោះជូនប្រជាពលរដ្ឋជាដើម។
ចំណែក ការអនុវត្តច្បាប់ សង្គមស៊ីវិលស្នើទៅរដ្ឋាភិបាលពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ច្បាប់សហលក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការស៊ីវិល ច្បាប់លក្ខន្តិកៈនៃមន្រ្តីយោធា នៃកងយោធពលខេមរៈភូមិន្ទ និងច្បាប់ស្តីការបោះឆ្នោត ដើម្បីធានាថា មន្ត្រីរាជការ យោធា ប៉ូលិស និងតុលាការ មិនប្រកាន់និន្នាការនយោបាយ។ បន្ថែមពីនេះ សមាជិកមន្ត្រីយោធា ប៉ូលិស និងមន្រ្តីតុលាការ មិនត្រូវទទួលបានការតែងតាំងធ្វើជាមន្ត្រី នៃគណបក្សនយោបាយណាមួយឡើយ ហើយពួកគេមិនត្រូវអនុវត្តសកម្មភាពដែលគាំទ្រគណបក្សនយោបាយ ឬប្រឆាំងនឹងគណបក្សនយោបាយមួយផ្សេងទៀត។
ដោយឡែក ទាក់ទងនឹងសេរីភាពបញ្ចេញមតិវិញ សង្គមស៊ីវិស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលបើកទូលាយសេរីភាពបញ្ចេញមតិ សេរីភាពសារព័ត៌មាន សិទ្ធិទទួលព័ត៌មាន ហើយពិនិត្យនិយមន័យនៃអំពើញុះញុង សើរើពិនិត្យច្បាប់សារព័ត៌មាន និងជំរុញការអនុម័តសិទ្ធិទទួលព័ត៌មានឱ្យបានឆាប់ ដោយបើកចំហឱ្យមានការចូលរួមផ្តល់យោបល់ពីសាធារណជន។
បណ្តុំសង្គមស៊ីវិលនិយាយទៀតថា សិទ្ធិសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន បន្តរឹតត្បិត ការចោទប្រកាន់អំពីបទល្មើសញុះញុង និងបរិហាកេរ្តិ៍សាធារណៈ ការបាញ់សម្លាប់ ការលបវាយប្រហារទៅលើ សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស សកម្មជននយោបាយ តែងកើតមានឡើង ហើយមិនដែលចាប់ជនល្មើសមកទទួលខុសត្រូវ និងដាក់ទោសតាមច្បាប់ដែលនាំឱ្យនិរទណ្ឌភាពនៅតែបន្តកើតមាន ។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍បន្តថា៖« ការចោទប្រកាន់អំពីបទល្មើសញុះញុង និងបរិហាកេរ្តិ៍សាធារណៈ បណ្តាឱ្យពលរដ្ឋមានការភ័យខ្លាច មិនហ៊ាននិយាយ មិនហ៊ានបញ្ចេញមតិ ដែលជាហេតុនាំឱ្យពួកគាត់មិនអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិចូលរួមសកម្មភាពពលរដ្ឋ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌ ដោយពេញលេញឡើយ»។
មន្ត្រីស៊ើបអង្កេតជាន់ខ្ពស់នៅសមាគមអាដហុក លោក សឹងសែនករុណា មានប្រសាសន៍ថា ដើមចមដែលនាំឱ្យបណ្តុំអង្គការសង្គមស៊ីវិលស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើមោឃភាពមាត្រាមួយចំនួន នៃច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ និងច្បាប់បោះឆ្នោត ដើម្បីការពារឆន្ទៈរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត។ លោកបន្តថា បើសិនសំណើនេះមិនត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអើពើ នោះបញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងសេរីភាពបញ្ចេញមតិនៅតែបន្តកើតមាន។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «កម្ពុជាយើងប្រកាន់របបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមែន ប៉ុន្តែសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ហាក់មិនបានអនុលោមឱ្យមានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញដូចប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿនទេ ដោយសារច្បាប់មួយចំនួនបង្កើតមកមិនបានគោរពតាមកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិដែលកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចាប័ន មិនមែនច្បាប់បង្កើតមករឹតត្បិតលើគូប្រជែងនយោបាយ ឬប្រជាពលរដ្ឋ ឬសង្គមស៊ីវិលនោះទេ»។
វីអូឌីមិនអាចសុំការបំភ្លឺពីអ្នកនាំពាក្យគណកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) លោក ហង្ស ពុទ្ធា បានទេនៅថ្ងៃទី១១ ខែធ្នូ។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលោក សុខ ឥសាន មានប្រសសន៍ថា ការស្នើទៅរដ្ឋាភិបាល មោឃភាពមាត្រាមួយចំនួននៃច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ ច្បាប់បោះឆ្នោតដើម្បីរក្សា និងការពារនូវការឆន្ទៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោត មិនអាចទៅរួចនោះទេ។ មិនអាចទៅរួច ដោយលោកថា មុននឹងបង្កើតច្បាប់ទាំងនេះឡើង រដ្ឋាភិបាលនិងគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធបានបញ្ជូនទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យ និងស្នើទៅព្រះមហាក្សត្យឡាយព្រះហស្ថលេខាដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ និងស្របតាមធម្មនុញ្ញផងដែរ ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «គាត់និយាយយ៉ាងម៉េច គាត់និយាយតាមចិត្តគាត់ទៅ បើឱ្យសើរើច្បាប់ឡើងវិញមិនអាចទៅរួចទេ ព្រោះច្បាប់ទាំងនោះមានធម្មនុញ្ញភាពហើយ ។ ច្បាប់មួយៗ មុននឹងដាក់ថ្វាយព្រះករុណាឡាយព្រះហស្ថលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ជាធរមាន គឺក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានសិក្សាស្រាវជ្រាវពីខ្លឹមសារទៅវាមានផលវិបាក ឬផលចំណេញយ៉ាងម៉េច ថាតើវាមានធម្មនុញ្ញភាពឬទេ។ អ៊ីចឹងច្បាប់ទាំងនោះបង្កើតឡើយមានធម្មនុញ្ញភាព ទើបព្រះករុណាឡាយព្រះហស្ថលេខាដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ»។
សហស្ថាបនិកគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន មានប្រសាសន៍ គាំទ្រទៅនឹងការអំពាវនាវរបស់បណ្តុំអង្គការ សមាគម សហជីព ជិត៣០ស្ថាប័នទាំងនោះ។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន បញ្ជាក់ថា បើរដ្ឋាភិបាលមិនធ្វើតាមការស្នើសុំរបស់សង្គមស៊ីវិលចំពោះកង្វល់ទាំងនោះទេ នោះបញ្ហាប្រឈមនៅតែបន្តកើតមាន ហើយអ្នកដែលរងគ្រោះប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត និងធ្វើឱ្យគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យមានភាពផុយស្រួលជាដើម ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «បើច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ មានមាត្រាដែលកំណត់រំលាយគណបក្សនយោបាយបាន ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួនដែលមាននិន្នការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមិនចង់ទៅបោះឆ្នោតទេ ។ បើដូច គ.ជ.ប. បើនៅតែជ្រើសថ្នាក់ដឹកនាំចេញពីគណបក្សនយោបាយ ជាពិសេសចេញពីគណបក្សកាន់អំណាចទៅទៀត កាន់តែធ្វើឱ្យបាត់សេចក្តីទុកចិត្តពីម្ចាស់ឆ្នោត ហើយអ្នកនយោបាយនៅតែមានគំនិតគំគួន ចង់ចាញ់ឈ្នះគ្នាទៅវិញទៅមក។ អ៊ីចឹងធ្វើឱ្យប្រជាធិបតេយ្យមានភាពផុយស្រួយ»។
កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២២ អង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក (World Justice Project) បានចេញផ្សាយរបាយការណ៍មួយ ដោយបន្តដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ប្រទេសកម្ពុជាថាមានការគោរពនីតិរដ្ឋទាប ដោយស្ថិតនៅលេខរៀង១៣៩ ក្នុងចំណោមប្រទេស១៤០ លើពិភពលោក។
របាយការណ៍ដដែលបន្តថា មូលហេតុចម្បងដែលទាញទម្លាក់នីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ចុះដល់បាតតារាងនេះ ដោយសារតែអំណាចនយោបាយជ្រៀតជ្រែកស្ថាប័នសភា និងតុលាការ ដែលជាសសរស្ដម្ភកំពូលរបស់ជាតិ បានធ្វើឱ្យបាត់បង់ប្រព័ន្ធត្រួតពិនិត្យអំណាចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ កម្សោយលើការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស រួមទាំងអយុត្តិធម៌សង្គម ជាដើម។
កាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២ អង្គការសម្ព័ន្ធភាពពិភពលោកសម្រាប់ការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ (CIVICUS) ចេញអត្ថបទសង្ខេបមួយដោយបង្ហាញថា អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងសកម្មជនបក្សប្រឆាំង ព្រមទាំងសកម្មជនផ្សេងទៀត នៅតែបន្តប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែង និងគាបសង្កត់ពីអាជ្ញាធរ និងតុលាការកម្ពុជា។
ជាក់ស្តែង រយៈពេល១ឆ្នាំកន្លងមក រដ្ឋាភិបាលបានប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការ ដើម្បីធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ និងយាយីលើសកម្មជនបក្សប្រឆាំង ដោយចាប់ឃុំខ្លួននិងចោទប្រកាន់ពួកគេតាមអំពើចិត្ត ហើយមិនទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌ឡើយ។
ចំណែកសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា អង្គការដដែលអះអាងថា បច្ចុប្បន្ននៅតែរងការវាយប្រហារ ក្នុងនោះស្ថានីយវិទ្យុ និងកាសែតត្រូវបានបិទការិយាល័យផ្សាយ ក្រោយពីអ្នកកាសែតត្រូវបានកាត់ទោស។
អង្គការនេះ បានជំរុញឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិបង្កើនសម្ពាធលើរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីឱ្យមានគោរពសិទ្ធិមនុស្សពិតប្រាកដមុនការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣ខាងមុន ដោយថាការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់កាលពីខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ សមាជិក និងសកម្មជនគណបក្សភ្លើងទៀន ប្រឈមមុខនឹងការយាយីពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងកាន់អំណាច៕
