សាស្ត្រាចារ្យចាប៉ីដងវែងនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈ បង្ហាញក្ដីបារម្ភថា សង្គមខ្មែរអាចនឹងថែរក្សាបានតែឧបករណ៍ចាប៉ីដងវែងប៉ុណ្ណោះ តែមិនអាចថែរក្សាទម្រង់ចាប៉ីនេះបន្តទៅថ្ងៃមុខឱ្យបានផុសផុល ដោយសារបច្ចុប្បន្នយុវជនមិនសូវឱ្យតម្លៃលើឧបករណ៍ចាប៉ីដងវែងប៉ុន្មានទេ។
ការលើកឡើងនេះ ចំខួប៥ឆ្នាំនៃការដាក់បញ្ចូលចាប៉ីដងវែងក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
សាស្ត្រាចារ្យចាប៉ីដងវែងនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈ លោក អ៊ីង វណ្ណា មានប្រសាសន៍ថា បច្ចុប្បន្នយុវជនមិនសូវជាឱ្យតម្លៃលើឧបករណ៍ចាប៉ីដងវែងនេះប៉ុន្មានទេ មិនថាការទស្សនាឬការសិក្សា បើទោះលោកបើកបង្រៀនដោយមិនយកថវិកាក៏ដោយ គឺមានត្រឹមសិស្ស៣ទៅ៤នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលចុះឈ្មោះចូលរៀន។
លោក អ៊ីង វណ្ណា គូសបញ្ជាក់ថា៖ «ខ្ញុំបារម្ភថា ខ្លាចថាថែរក្សាបានតែឧបករណ៍ណាប្អូន! តែថារឿងបទភ្លេង ខ្លាចថាថ្ងែក្រោយទៅវាអាចបាត់បង់។ ថែរក្សាតែឧបករណ៍ ខ្ញុំខ្លាចតែអ៊ីចឹង! ឃើញតែឧបករណ៍ច្រើន តែជាបទឱ្យចេះផុសផុលដូចជាឧបករណ៍ហ្នឹង បារម្ភថាមិនបាន។ រៀនបទ ឃើញថា រៀនបានមួយបទ ពីរបទ អាចចេញរកស៊ីបាន តែប្រសិនបើឱ្យថែរក្សាឱ្យបានគ្រប់ទម្រង់ចាប៉ីហ្នឹង ខ្លាចថាវាមិនបានដូចចិត្ត»។
សាស្ត្រាចារ្យចាប៉ីដងវែងនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈ បន្ថែមថា បើប្រគល់កិច្ចការចាប៉ីដងវែងនេះឱ្យតែក្រសួងវប្បធម៌ធ្វើការតែឯង វាពិតជាពិបាកណាស់ ដូច្នេះមានតែការដាក់បន្ថែមក្នុងកម្មវិធីសិក្សាអប់រំទេ ទើបជំរុញឱ្យកូនខ្មែររៀនសូត្រនិងផ្ដល់តម្លៃឱ្យឧបករណ៍បុរាណនេះឡើងវិញ។
សិស្សចាប៉ីដងវែងមួយរូប លោក សម វឌ្ឍនៈ យល់ឃើញថា ដើម្បីឱ្យចាប៉ីដងវែងមានដង្ហើមបន្តទៅមុខ ទាមទាមឱ្យមានការបង្កើតកម្មវិធីផ្សេងៗសម្រាប់ឱ្យអ្នកលេងមានសកម្មភាពជារឿយៗ និងមានកម្លាំងចិត្តផងដែរ។ លោកថា បើរង់ចាំតែថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ទើបអបអរត្រឹមតែមួយថ្ងៃ ដូចអ្វីដែលក្រសួងពាក់ព័ន្ធកំពុងធ្វើនេះ នឹងមិនមានជាសន្ទុះអ្វីនោះឡើយ។
លោថា៖ «ខ្ញុំសង្ឃឹមថា សហគមន៍ឬស្ថាប័នរដ្ឋ គាត់នឹងបង្កើតកន្លែងប្រមូលផ្ដុំឱ្យសិស្សរៀនផង ហើយនិងកន្លែងដែលឱ្យសិស្សបានចេញសម្ដែង។ ហ្នឹងជាលក្ខណៈថា ធ្វើឱ្យចាប៉ីមានទីផ្សារ ធ្វើឱ្យចាប៉ី វាមានសន្ទុះទៅមុខ។ គឺត្រូវតែមាន event [ព្រឹត្តិការណ៍ ឬកម្មវិធី] លេង ត្រូវតែមានកម្មវិធីសម្ដែងតាមរយៈស្ថាប័នឯកជន ហើយនិងស្ថាប័នរដ្ឋ»។
អគ្គនាយកបច្ចេកទេសវប្បធម៌ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈកម្ពុជា លោក ហាប់ ទូច មានប្រសាសន៍នៅថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១នេះថា ចាប៉ីដងវែងជាអត្តសញ្ញាណរបស់ជាតិ ហើយជាការច្នៃប្រតិដ្ឋរបស់ខ្មែរ ដែលចាំបាច់ត្រូវថែរក្សា។
លោក ហាប់ ទូច ថ្លែងថា៖ «[បើយុវជនមិនស្រឡាញ់ចាប៉ីដងវែង] យើងបាត់បង់ផ្នែកមួយនៃអត្តសញ្ញាណរបស់ដូនតាយើង កេរដំណែលដូនតារបស់យើងគឺបាត់បង់ ហើយវាគួរឱ្យសោកស្ដាយ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំសង្ឃឹមថា យើងនឹងខិតខំទាំងអស់គ្នា យើងនឹងបន្តតទៅទៀត ដើម្បីផ្ទេរចំណេះដឹងទៅអ្នកជំនាន់ក្រោយៗទៀត»
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង បានលើកឡើងថា ចាប៉ីមានសំឡេងពិរោះ ខណៈពីអតីតកាលមានការពេញនិយមណាស់ ជាពិសេសនៅជនបទ។ យ៉ាងណា លោកបារម្ភថា ទៅថ្ងៃមុខ កូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយអាចនឹងលែងស្គាល់ការសម្ដែងចាប៉ីដោយផ្ទាល់ និងបានត្រឹមឃើញឯកសារចាស់ៗប៉ុណ្ណោះ បើមិនមានការរៀបចំធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពធនធានមួយនេះទេ។
លោក យង់ គិមអេង៖ «អ្នកនយោបាយឬក៏រដ្ឋាភិបាលអីហ្នឹង អាវិស័យណាដែលគួរនឹងបាត់បង់ គួរតែដាក់លុយដាក់កាក់ដើម្បីឱ្យមានការប្រកួតប្រជែង ដាក់ថវិកាជាតិមួយចំនួនដើម្បីឱ្យមានដំណើរការនិងដើម្បីអភិរក្ស»។
ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ នៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានបង្ហោះសារអបអរសាទរខួប៥ឆ្នាំនៃការដាក់បញ្ចូលចាប៉ីដងវែងក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ ៣០ វិច្ឆិកា ២០១៦-៣០ វិច្ឆិកា ២០២១។
ក្រសួងវប្បធម៌សរសេរថា៖ «កាលពី៥ឆ្នាំមុន នៅទីក្រុងអាឌីស អាបាបា ប្រទេសអេត្យូពី ចាបុីដងវែងត្រូវបានចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ»។
ចាប៉ីដងវែងត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរស្គាល់ភាគច្រើនតាមរយៈការសម្ដែងទោលឬការសម្ដែងដោយមានការច្រៀងឆ្លើយឆ្លងគ្នា។ ឧបករណ៍នេះត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ក្នុងទម្រង់សិល្បៈចំនួន៤ ដូចជា ក្នុងវង់ភ្លេងអារក្ស វង់ភ្លេងការបុរាណ វង់ភ្លេងមហោរី និងក្នុងចម្រៀងចាប៉ីដងវែង (ចម្រៀងបែបកំណាព្យ)៕
