សំណើសុំកែច្បាប់សមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល (NGOs) ដែលស្នើឡើងដោយក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល៥០០ស្ថាប័ននោះ នៅបន្តទើរលើដៃអន្តរក្រសួងជិត២ឆ្នាំ ដែលបញ្ហានេះជំរុញឱ្យមានការលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាលខ្វះឆន្ទៈបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ដើម្បីឆ្លើយតបនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
អំឡុងខែមករា ឆ្នាំ២០១៩ អង្គការ-សមាគមចំនួន៥០០ស្ថាប័នបានដាក់លិខិតទៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ស្នើធ្វើវិសោធនកម្មលុបមាត្រាចំនួន១៤ ដូចជា មាត្រា៣០ រហូតដល់មាត្រា៣៥ ជាដើម នូវអ្វីដែលពួកគេថា ដើម្បីធានាលំហសេរីភាពសង្គមស៊ីវិលដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញតបតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ។
ពួកគេលើកឡើងថា ក្រោយច្បាប់នេះប្រកាសឱ្យប្រើក្រោមសំឡេងតវ៉ាពីសហគមន៍ជាតិនិងអន្តរជាតិ អំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ២០១៥មក បង្កជាការគំរាមកំហែងដល់សិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន សិទ្ធិក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងផ្ទុយពីស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ប៉ុន្តែក្រោយមានជំនួបច្រើនដងជាមួយក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ក្រសួងមហាផ្ទៃ អំឡុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១ ព្រមយកសំណើទាំងនោះទៅពិភាក្សាជាមួយមន្ត្រីជំនាញពាក់ព័ន្ធ ដែលហៅថា «អន្តរក្រសួង» ក្នុងនោះមានទាំងក្រសួងយុត្តិធម៌ផងដែរ មុននឹងបញ្ជូនទៅគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យរដ្ឋសភាអនុម័ត។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន បញ្ហាក់នៅថ្ងៃសុក្រនេះថា៖ «ទាក់ទងទៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងមហាផ្ទៃជាប្រធានក្រុមការងារអន្តរក្រសួង ដើម្បីពិនិត្យទៅលើសំណើហ្នឹង»។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងមហាផ្ទៃ និងជាអ្នកដឹកនាំសម្របសម្រួលកិច្ចការនេះ លោក ប៊ុន ហុន មានប្រសាសន៍យ៉ាងខ្លីថា សំណើនេះមិនទាន់ឆ្លងផុតពីការសម្រេចផ្ទៃក្នុងនៅឡើយទេ។
ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក នី សុខា មានប្រសាសន៍ថា ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាធាតុមួយជំរុញការកសាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលធ្វើច្បាប់ដើម្បីបង្រួមសិទ្ធិសង្គមស៊ីវិល នោះហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងថា រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើផ្ទុយការប្តេជ្ញាចិត្ត ដែលធ្លាប់អះអាងថាសង្គមស៊ីវិលជាដៃគូអភិវឌ្ឍន៍មិនអាចខ្វះបានក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកថា៖ «យើងមានការលំបាកណាស់ នៅពេលដែលមិនអាចនិយាយបាន និយាយទៅមានបញ្ហា សេរីភាពទាំងអស់ត្រូវបានរឹតបន្តឹងដោយច្បាប់អ៊ីចឹង អានេះដែលជាបញ្ហា»។
មន្ត្រីកម្មវិធីជាន់ខ្ពស់ផ្នែកអង្កេតនៅអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស លើកឡើងថា ក្រោយសំណើនេះធ្លាក់ដល់ដៃអន្តរក្រសួង ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានដាក់លិខិតទៅក្រសួងមហាផ្ទៃចំនួន២លើករួចមកហើយ តែមកដល់ពេលនេះមិនទទួលបានការឆ្លើយតបនៅឡើយ។
អ្នកឃ្លាំមើលរូបនេះយល់ថា ភាពយឺតយ៉ាវនេះអាចឆ្លុះបញ្ចាំងបានថា ការព្រមព្រៀងរបស់រដ្ឋាភិបាលកន្លងទៅគ្រាន់តែជារូបភាព តែខ្វះឆន្ទៈពិតក្នុងការបើកលំហសេរីភាពសង្គមស៊ីវិលដើម្បីជំរុញដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកថា៖ «យើងនៅតែព្រួយបារម្ភ ហើយនឹងនៅតែទាមទារស្នើសុំថាឱ្យពិនិត្យមើលនូវអនុសាសន៍ដែលដាក់ដោយអង្គការសង្គមស៊ីវិលហ្នឹង»។
ស្ថាបនិកអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោក សេក សុជាតិ កត់សម្គាល់ថា ការអូសបន្លាយសំណើក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលនេះ ខុសគ្នានឹងល្បឿននៃការកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលស្ថាប័នរដ្ឋប្រើពេលតែប៉ុន្មានសប្ដាហ៍ប៉ុណ្ណោះ ច្បាប់នោះត្រូវប្រកាសឱ្យប្រើក្នុងស្ថានភាពប្រញាប់ទៀតផង ទោះមានការរិះគន់ពីសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិក្ដី។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា សង្គមស៊ីវិលជាតួអង្គសំខាន់ក្នុងការការពារសិទ្ធិជនរងគ្រោះ និងចូលរួមជំរុញយុត្តិធម៌សង្គម តែថា រដ្ឋាភិបាលមួយដែលបន្សល់ទុកនូវភាពអយុត្តិធម៌សង្គមច្រើនពេក នោះលំហសង្គមស៊ីវិលនឹងមិនត្រូវបើកទូលាយទេ ដែលការណ៍នេះ លោកថា អាចជាប់គាំងនៃសំណើរបស់ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ។
លោកថា៖ «រដ្ឋាភិបាលហាក់បីដូចជាទទួល ឬក្លាយទៅជាជនរងគ្រោះ ពីព្រោះដោយសារតែការអនុវត្តច្បាប់របស់ខ្លួនមិនមានស្មើភាពគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ទៅលើការអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយបញ្ហាសង្គម រហូតដល់វាបង្កើតឱ្យមានបញ្ហាអយុត្តិធម៌»។
កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ អង្គការសមាគមចំនួន១០០ស្ថាប័នផ្សេងទៀតបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួម ស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលលុបចោលច្បាប់ស្ដីពីសមាគមនិងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដោយពួកគេចាត់ទុកថា ច្បាប់បន្ថែមថ្មីនេះជាឧបករណ៍បម្រើដល់ការរារាំង ការគំរាមកំហែង និងរឹតត្បិតសង្គមស៊ីវិល។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមនោះបានចាត់ទុកថា គ្មានភាពចាំបាច់ដើម្បីមានច្បាប់នេះទេ ខណៈកម្ពុជាមានក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងពីបទប្បញ្ញត្តិ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសមាគមនិងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលរួចរាល់ហើយ។
ផ្ទុយពីនេះ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ធ្លាប់អះអាងថា កម្ពុជាជាឋានសួគ៌របស់ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ព្រោះមានអង្គការសមាគមជាង៥ ០០០ បានចុះបញ្ជីនៅក្រសួង ដើម្បីធ្វើសកម្មភាពសង្គមរៀងៗខ្លួន។ យ៉ាងនេះក្តី ថ្មីៗនេះ ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប និងអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបើកលំហនយោបាយដល់ពលរដ្ឋ ក្រុមអ្នកនយោបាយជំទាស់ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកសារព័ត៌មាន មុនថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣មកដល់ ដោយពួកគេបារម្ភថា លំហប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាកាន់តែរួមតូច៕
