ផែនការផ្ទេរអំណាចរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទៅមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ចំពេលបញ្ហាសង្គមកំពុងចាក់ស្រែះដោយវិបត្តិនយោបាយ សិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ រួមទាំងបណ្ដាញប្រទាក់ក្រឡាគ្នាបែបគ្រួសារនិយម ជាមន្ទិលចោទសួរជុំវិញដំណោះស្រាយជាតិទៅថ្ងៃអនាគតរបស់ក្រុមអ្នកដែលត្រូវឡើងទៅបន្តវេន។
កាលពីខែវិច្ឆិកា អំឡុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានដែលកម្ពុជាធ្វើជាប្រធានប្តូរវេន លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានទម្លាយពីភាពជិនណាយ លែងចង់អង្គុយកៅអីនាយករដ្ឋមន្ត្រីតទៅទៀត ក្រោយពីលោកកាន់តំណែងជិត៤០ឆ្នាំរួចមក ស្របនឹងវ័យកាន់តែចាស់របស់គាត់ឈានដល់៧០ឆ្នាំ។
លោកបានរំឭកថា ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅវិមានសន្តិភាព ជិតក្រសួងការពារជាតិ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ មិនមែនបង្កើតឡើងសម្រាប់តែរូបលោកម្នាក់ប៉ុណ្ណោះទេ តែថាសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ថ្មីមកអង្គុយផងដែរ ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំគ្មានមហិច្ឆតាដើម្បីទៅកាន់ញញួរលើកទី៤ទេ ខ្ញុំនឹងជ្រើសរើសពេលវេលាសមស្របដើម្បីនឹងចាកចេញ។ វិមានសន្តិភាពនេះមិនមែនធ្វើសម្រាប់តែ ហ៊ុន សែន អង្គុយទេ គឺសម្រាប់អ្នកដទៃទៀតអង្គុយ»។
ការទម្លាយនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ព្រោះលោកបានប្រកាសជាសាធារណៈរួចហើយថា កូនប្រុសច្បងរបស់លោក គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ជាបេក្ខភាពនាយករដ្ឋមន្ត្រីទៅថ្ងៃអនាគត និងឈាមថ្មីមួយចំនួនទៀតសម្រាប់ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរបស់បក្សដែលកាន់អំណាចយូរមួយនេះ។
ជាការកត់សម្គាល់ ផែនការផ្ទេរអំណាចនេះហាក់បានបន្សល់ទុកនូវបញ្ហាចាក់ស្រែះជាច្រើនក្នុងសង្គមនៅឡើយ ដូចវិបត្តិនយោបាយ ក្រោយតុលាការកំពូលរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចេញពីសង្វៀននយោបាយ ខណៈបក្សនោះទទួលបានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រជិតពាក់កណ្ដាលប្រទេស។
កម្ពុជាជាប់ក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើជួញដូរមនុស្សឆ្លងដែន ខណៈកម្ពុជានៅមិនទាន់ទប់ស្កាត់បានទាំងស្រុងលើបទឧក្រិដ្ឋចាប់ជំរិត មិនទាន់រើខ្លួនរួចពីប្រទេសឃ្លាំមើលការលាងលុយកខ្វក់ពីក្រុមហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ មានការវាយតម្លៃពីអំពើពុករលួយខ្ពស់ក្នុងតំបន់អាស៊ាន បណ្តាញប្រទាក់ក្រឡាដោយគ្រួសារនិយម និងនីតិរដ្ឋទាប ជាដើម។
បន្ថែមពីនេះ របត់នយោបាយបច្ចុប្បន្នក៏កំពុងប្រឈមនឹងវិធានការពីសហគមន៍អន្តរជាតិដែរ ជុំវិញការទាមទារឱ្យរដ្ឋាភិបាលស្ដារឡើងវិញ អំពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិនយោបាយរបស់ក្រុមសំឡេងជំទាស់ ដែលត្រូវបានគេមើលឃើញថាបានធ្លាក់ចុះខ្លាំងចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៧មក រហូតមនុស្សរាប់សិបនាក់ត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ដោយសារតែរិះគន់រដ្ឋាភិបាល។
សំណួរនៅត្រង់ថា តើឈាមថ្មីរបស់បក្សកាន់អំណាចអាចព្យាបាលស្នាមរបួសចាស់បានដែរឬទេ?
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ លោក វណ្ណ ប៊ុនណា មិនមានសុទិដ្ឋិនិយមច្រើនទេសម្រាប់ឈាមថ្មីរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលនឹងត្រូវឡើងដឹកនាំប្រទេស បើពួកគេគ្មានសមត្ថភាពទម្លុះទម្លាយរនាំងចាស់ដែលបានបន្សល់ទុកធំៗចំនួន៤បានទេនោះ។
បើតាមអ្នកជំនាញនយោបាយរូបនេះ បញ្ហាទី១ បើឈាមថ្មីនេះគ្មានធនធានមនុស្សជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ពួកគេនៅតែចាត់ទុកសំឡេងរិះគន់ជាសត្រូវ មិនចេះឆ្លើយតបទៅនឹងសំឡេងរិះគន់ដោយឈរលើវិជ្ជាជីវៈ មិនអាចលុបបំបាត់ប្រព័ន្ធដឹកនាំបែបគ្រួសារនិយម បង្កើតឱ្យមានសន្តិភាពបែបវិជ្ជមាន និងមិនអាចលុបបំបាត់វប្បធម៌ឈ្នះចាញ់ ឬវប្បធម៌ទឹកឡើងត្រីស៊ីស្រមោចទឹកហោចស្រមោចស៊ីត្រី ជាដើមនោះ។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹងទេ! ខ្ញុំមើលឃើញថា តាមគំនិតអស់ហ្នឹង វាពិបាកណាស់ ដែលធ្វើឱ្យពួកគាត់ដែលជាជំនាន់ថ្មីហ្នឹងមានឱកាសក្នុងការព្យាបាលដំបៅចាស់របស់កម្ពុជាហ្នឹង ពិសេសអាការចោទប្រកាន់អ្នកដែលមានគំនិតផ្សេងពីខ្លួនថាជាពួកប្រឆាំង អាហ្នឹងវាជាគ្រោះថ្នាក់ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ កាលណាយើងមានទស្សនៈផ្ទុយគ្នា យើងមិនព្យាយាមស្ដាប់នូវទស្សនៈនោះ ប៉ុន្តែយើងបែរជាចោទប្រកាន់ ហើយចាត់ទុកជាការលាបពណ៌ ជាការបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ អាហ្នឹងជារឿងគ្រោះថ្នាក់ ហើយសង្គមនៅតែមិនអាចព្យាបាលជំងឺនោះបាន»។
បញ្ហាចម្បងមួយទៀត លោកយល់ថា ការព្យាបាលស្នាមរបួសចាស់បាន ចាំបាច់ណាស់ឈាមថ្មីត្រូវបង្កើតឱ្យមានសន្តិភាពបែបវិជ្ជមាន ដែលក្នុងន័យនេះ លោកយល់ថា មេដឹកនាំបច្ចុប្បន្នបានបញ្ចប់សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង ដែលគេហៅថាជាសន្តិភាពបែបអវិជ្ជមាន ដែលបរិបទបែបនេះ បន្ទាត់នយោបាយមិនឈរលើស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងថាកម្ពុជាអនុវត្តរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សទេ។
លោកថា៖ «សន្តិភាពបែបវិជ្ជមាននេះ សំដៅទៅដល់សង្គមមានយុត្តិធម៌ខ្ពស់ ប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យមិនលម្អៀង មានអំពើពុករលួយតិចតួច មានអភិបាលកិច្ចល្អ ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋ បើទោះបីមានទស្សនៈផ្ទុយគ្នា ប៉ុន្តែអាចរស់នៅជាមួយគ្នាប្រកបដោយភាតរភាព [រាប់អានគ្នាដូចបងប្អូន] នៅក្នុងសង្គម ដោយមិនមានការបែងចែកប្រកាន់បក្ខពួក ឬក៏គំរាមកំហែងគ្នាផងដែរ។ អ៊ីចឹងទេ! ក្មេងជំនាន់ក្រោយ ដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជន ត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហា ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យសង្គមមានសន្តិភាពបែបវិជ្ជមាន»។
លោក ប៊ុនណា យល់ថា បើអ្នកបន្តវេនមិនអាចបង្កើតបានសន្តិភាពវិជ្ជមាន បញ្ហាសង្គមធំចំនួន៣ គឺវិបត្តិនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងភាពផុយស្រួយនៃការបែកបាក់ជាតិ នៅបន្តអូសបន្លាយ ហើយពលរដ្ឋដែលមានប្រាក់ចំណូលទាប ក្លាយជាជនរងគ្រោះពីវិបត្តិនេះ។
អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មើលឃើញថា ក្នុងសង្គមមួយ បើមានអំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម ជាលក្ខណៈបុគ្គល សង្គមនៅមានសុខភាពល្អ អ្នកបន្តវេនអាចព្យាបាលបាន ប៉ុន្តែថា បើបញ្ហានេះក្លាយជាប្រព័ន្ធ ឬក្លាយជាពុករលួយនយោបាយទៅហើយនោះ អ្នកបន្តវេនមិនត្រឹមតែមិនអាចព្យាបាលជំងឺចាស់បានទេ តែពួកគេអាចក្លាយជាអ្នករងគ្រោះ ដែលលោកហៅថាជាអ្នកទទួលរងថ្មបាក់ថែមទៀតផង។
លោកថា៖ «អ្នកដឹកនាំជំនាន់ក្រោយ ដែលត្រៀមទៅដឹកនាំ នឹងត្រូវមើលប្រព័ន្ធ និងរៀបចំប្រព័ន្ធហ្នឹងឱ្យស្អាត[ពេល]ទៅកាន់កាប់ អាហ្នឹងបានវាមានចីរភាពយូរអង្វែង ក៏ប៉ុន្តែបើយើងបណ្ដោយឱ្យប្រព័ន្ធហ្នឹងពុករលួយកាន់តែស៊ីជម្រៅទៅទៀត ហើយអ្នកជំនាន់ក្រោយទៅទទួលយកហ្នឹង គឺស្មើនឹងទទួលយកថ្មបាក់ ដែលមិនអាចធ្វើអីបានស្រួល»។
ដោយឡែក ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង លើកឡើងថា តាមឯកសារបែកធ្លាយ ធនធានមនុស្សដែលបក្សកាន់អំណាចដាក់ត្រៀមដើម្បីបន្តវេនមួយចំនួនជាអ្នកមានសមត្ថភាព ប៉ុន្តែសំណួរនៅត្រង់ថាតើពួកគេហ៊ានប្រើប្រាស់ចំណេះដឹងទាំងនេះ ដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឬក៏អត់ប៉ុណ្ណោះ បើតាមយន្តការនេះ ការសម្រេចចិត្ត អំណាចនៅលើមេបក្ស។
លោកថា៖ «ខ្ញុំមើលទៅរឿងហ្នឹងប្រហែលជារឿងមួយពិបាក និងស្មុគស្មាញ ដែលពិបាកនឹងធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលឈាមថ្មីហ្នឹងអាចរុញប្រសិទ្ធភាពហ្នឹងឱ្យលឿន»។
យ៉ាងណា អ្នកជំនាញនយោបាយ លោក វណ្ណ ប៊ុនណា បារម្ភថា បើអ្នកនយោបាយខ្វះការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខម្ចាស់ឆ្នោត និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នោះស្រមោលអតីតកាលនៃវប្បធម៌ចងគំនុំនៅតែបន្តតាមបន្លាចកម្ពុជាគ្មានទីបញ្ចប់ ហើយទីបំផុតនឹងរុញឱ្យកម្ពុជារអិលធ្លាក់ទៅរកទណ្ឌកម្មអន្តរជាតិ។
លោកថា៖ «កាលណាបើសិនជាកម្ពុជាមិនអាចសម្រេចបែបហ្នឹងបានទេ នយោបាយបែបបែកបាក់ បំភិតបំភ័យគ្នា នៅតែចងបន្លាចកម្ពុជាមិនឱ្យអភិវឌ្ឍនយោបាយទៅតាមដែលគេហៅថា បែបជឿនលឿននិយម ដែលគេហៅថាដែលមានប្រព័ន្ធដឹកនាំ ឬក៏ស្ថាប័នរដ្ឋជាធំ មិនផ្អែកលើបុគ្គល។ បើសិនជាកម្ពុជាមិនអាចឈានទៅអនុវត្តគោលនយោបាយបែបហ្នឹងទេ កម្ពុជានៅតែទទួលទណ្ឌកម្មពីបរទេស បែកបាក់ផ្ទៃក្នុង ហើយវាធ្វើឱ្យអ្នកនយោបាយឈឺចាប់ខ្លោចផ្សាទៅវិញទៅមក»៕
