ក្រុមអ្នកវិភាគយល់ឃើញថា ចលនាគាំទ្រឱ្យមានច្បាប់កំណត់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានស្ថាប័នជាតិកំពូល៣ទៀតឱ្យមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយ ដែលផ្ដួចផ្ដើមឡើងដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីនោះ មិនមែនជារឿងថ្មីទេ និងថាការកំណត់បែបនេះជាការលុបបំបាត់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលកាន់សញ្ជាតិ២ ក្នុងការចូលរួមប្រកួតប្រជែងនយោបាយដោយស្មើភាពគ្នាតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីឈានទៅកាន់តំណែងកំពូលៗរបស់ជាតិ។
ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃចុងក្រោយនេះ ស្ថានប័នរដ្ឋទាំងថ្នាក់ក្រសួង មន្ទីរ ខេត្ត-ខណ្ឌ រហូតដល់ឃុំ-សង្កាត់ ព្រមទាំងឯកជន និងសហជីពកម្មករមួយចំនួន បានចេញញត្តិគាំទ្រជាហូរហែភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ស្នើកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញកំណត់តំណែងនាយករដ្ឋមន្រ្តី និងប្រធានស្ថាប័នជាតិកំពូល៣ទៀត ត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយ។
សំណើនេះគឺធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីកាសែតអង់គ្លេស The Guardian កាលពីសប្ដាហ៍មុន បានចុះផ្សាយថា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីបានទិញសញ្ជាតិនិងលិខិតឆ្លងដែនប្រទេសមួយនៅអឺរ៉ុប។ ការចុះផ្សាយនេះត្រូវបានមេដឹកនាំអតីតគណបក្សប្រឆាំងដែលកំពុងរស់នៅដោយនិរទេសខ្លួននៅប្រទេសបារាំង លោក សម រង្ស៊ី យកមកបកស្រាយថា ការទិញសញ្ជាតិបរទេសនេះ គឺមេដឹកនាំគណបក្សកាន់អំណាច លោក ហ៊ុន សែន មានបំណងត្រៀមរត់ភៀសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេស នៅក្រោយពេលលោកត្រូវបាត់បង់អំណាច។
ពាក់ព័ន្ធនឹងចលនាគាំទ្រនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មើលឃើញថា សារប្រកាសគាំទ្រទាំងនោះគឺជារឿងធម្មតា និងមិនមានអ្វីចម្លែកនោះទេ ហើយវាស្ទើរតែក្លាយជាប្រពៃណីទៅហើយ ដោយសារតែស្ថាប័នរដ្ឋទាំងថ្នាក់ជាតិនិងក្រោមជាតិទាំងនោះគ្រប់គ្រងដោយមន្រ្តីឬសមាជិកគណបក្សកាន់អំណាចតែមួយ។ លោកបន្ថែមថា សកម្មភាពនេះអាចជាការចង់យកប្រៀបលើគូបដិបក្ខរបស់អ្នកនយោបាយខ្មែរ នៅពេលដែលគេចង់ធ្វើអ្វីមួយ។
លោក មាស នី មានប្រសាសន៍ថា៖ «នេះវាជាសិទ្ធិរបស់ស្ថាប័នមួយ ប៉ុន្តែខ្ញុំយល់ឃើញថា ការរៀបចំញត្តិនេះ វាមិនមែនជាការស្ម័គ្រចិត្តសុទ្ធសាធទេ តែវាជាការអំពាវនាវ ហើយដោយសារតែខ្សែបណ្ដាញរបស់រដ្ឋ ខ្សែបណ្ដាញរបស់បក្សហ្នឹង ជាបណ្ដាញតែមួយ អ៊ីចឹងនៅពេលដែលមានការណែនាំ ស្ថាប័នមួយមានកាតព្វកិច្ចឆ្លើយតបជាវិជ្ជមាន»។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ អ្នកវិភាគនយោបាយ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍ថា លោកមិនចាប់អារម្មណ៍ចំពោះយុទ្ធនាការគាំទ្រគំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីកំណត់ថ្នាក់ដឹកនាំជាតិត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់នេះទេ ដោយលោកថា ការកំណត់សញ្ជាតិមួយសម្រាប់មុខតំណែងនាយករដ្ឋមន្រ្តី និងថ្នាក់ដឹកនាំស្ថាប័នកំពូល៣ទៀតនោះ គឺជារឿងមិនចាំបាច់។
លោកលើកឡើងថា៖ «តាមពិត វាអត់ចាំបាច់អីទេ ប្រសិនជាវិធានការនេះគឺដើម្បីទប់ស្កាត់ សម រង្ស៊ី មិនឱ្យធ្វើនាយករដ្ឋមន្រ្តី។ បើតាមមើល គាត់លើកឡើងក្នុងហ្វេសប៊ុកហ្នឹង កថាខណ្ឌចុងក្រោយបង្អស់ យើងមើលទៅដូចវិធានការនេះ គឺវិធានការនេះ គឺជាការឆ្លើយតបទៅនឹងលោក សម រង្ស៊ី»។
គួរបញ្ជាក់ថា កន្លងមក ក៏មានការចេញសេចក្ដីប្រកាសគាំទ្រពីស្ថាប័នរដ្ឋនិងឯកជន តាមប្រសាសន៍របស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ដូចជា នៅរយៈពេលចុងក្រោយនេះ គឺការប្រមូលទិញផ្លែមានឬតាង៉ែនរបស់កសិករខ្មែរយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បន្ទាប់ពីទីផ្សារផលិតផលផ្លែឈើខ្មែរមួយនេះជួបបញ្ហា ដោយសារប្រទេសថៃផ្អាកការនាំចូល។
យ៉ាងណា អ្នកវិភាគសង្គម លោកបណ្ឌិត គឹម សុខ មើលឃើញថា ការចេញញត្តិឬសេចក្ដីប្រកាសគាំទ្រពីស្ថាប័នរដ្ឋនិងឯកជនមួយចំនួន ដែលលោកមើលឃើញមានទាំងតំណាងកម្មករ-កម្មការិនីទៀតនោះ គឺជាការព្យាយាមប្រើប្រាស់ឈ្មោះស្ថាប័នទាំងនោះបិទបាំងគោលបំណងកែច្បាប់កំពូលរបស់រដ្ឋ បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលមានសញ្ជាតិពីរមិនឱ្យមានចូលរួមប្រកួតប្រជែងនយោបាយដោយស្មើភាពគ្នា ស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៩៣ ដើម្បីដណ្ដើមយកតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តី។
លោក គឹម សុខ ថ្លែងថា៖ «មកដល់ពេលនេះ គេបញ្ចេញជាតិពិសរបស់គេកាន់តែខ្លាំងនិងធ្ងន់ធ្ងរ ដើម្បីបំផ្លាញអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ។ បំភ័ន្ត២ គឺគេព្យាយាមប្រើឈ្មោះរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរកម្មករ-កម្មការិនី មន្រ្តីរាជការដោយឱ្យស្ថាប័ននានាដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកម្មករនិងមន្រ្តីរាជការហ្នឹង ចេញនូវលិខិតគាំទ្រនូវគំនិតរបស់គេ ដែលគំនិតរបស់គេហ្នឹងគឺជាគំនិតដើម្បីការពារផែនការអំណាចរបស់គេដែលជាជនកម្មុយនីស្ត»។
ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោក ផៃ ស៊ីផាន ថ្លែងថា ស្ថាប័នរដ្ឋស្ទើរតែទាំងអស់ដែលស្ថិតក្រោមគណៈរដ្ឋមន្រ្តី និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនទៀត បានគាំទ្រសំណើរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហើយគណៈរដ្ឋមន្រ្តីបានបោះឆ្នោតអនុម័តលើសេចក្ដីព្រាងកំណត់សញ្ជាតិមួយ និងបញ្ជូនទៅរដ្ឋសភាហើយ។
លោកថា ចលនាគាំទ្រទាំងនេះ គឺបង្ហាញពីការយល់ស្របរបស់ស្ថាប័នទាំងនោះចំពោះសំណើរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ក្រោមគោលគំនិតដើម្បីធានាថា អ្នកទទួលខុសត្រូវលើជោគវាសនាប្រទេសជាតិមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលបរទេស។ លោកបន្ថែមថា គោលការណ៍ច្បាប់នេះក៏មានចែងក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យមួយចំនួនទៀត ដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក មីយ៉ាន់ម៉ា និងប្រទេសថៃ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «នេះយើងធ្វើដូចតែគេដូចតែឯង មិនខុសទេ សូម្បីនៅតំបន់យើងហ្នឹង ក្នុងប្រទេសភូមា ប្រទេសថៃ និងប្រទេសមួយចំនួនទៀត នៅជាមួយយើងហ្នឹង ក៏គេឈរនៅលើជំហរហ្នឹងដែរ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលជាសំខាន់ហ្នឹង គឺជោគវាសនារបស់ប្រទេសជាតិហ្នឹង មិនរំពឹងឱ្យអ្នកខាងក្រៅមកលូកលាន់នៅក្នុងសាច់រឿងរបស់កម្ពុជាឬរបស់ប្រទេស»។
អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត សេង សារី យល់ថា ការចេញញត្តិគាំទ្រនេះ ដោយសារតែមានការជំរុញនិងការអំពាវនាវ ដើម្បីឱ្យសាធារណជនយល់ថាសេចក្ដីផ្ដើមច្បាប់នេះមិនមែនកើតចេញពីជម្លោះនយោបាយរបស់លោក សម រង្ស៊ី និងលោក ហ៊ុន សែន នោះទេ។
លោកថា៖ «នេះក៏ជាវិធីសាស្រ្តមួយដើម្បីទៅថ្ងៃក្រោយទៅបានបង្ហាញថា ច្បាប់នេះមិនបានកើតឡើងដោយសារតែចេញពីជម្លោះពាក្យសម្ដីលើបណ្ដាញសង្គមរវាងសម្ដេច ហ៊ុន សែន និងលោក សម រង្ស៊ី។ ប៉ុន្តែច្បាប់នេះ វាជាតម្រូវការរួមរបស់ពលរដ្ឋ អ៊ីចឹងហើយបានជារដ្ឋាភិបាលហ្នឹងជំរុញឱ្យមន្រ្តីរាជការ ឱ្យកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធចេញញត្តិគាំទ្រ តាមរយៈការបែកសារជាសំឡេងពីឯកឧត្ដម ហ៊ុន ម៉ានី កូនប្រុសរបស់សម្ដេច ហ៊ុន សែន»។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែតុលា បានបញ្ជាឱ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក កើត រិទ្ធ សិក្សារៀបចំធ្វើសេចក្តីព្រាងច្បាប់វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ កំណត់ឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំជាតិដែលកាន់តួនាទីជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយ។ ភ្លាមៗ ក្រោយពីការប្រកាសនេះ ក្រសួង មន្ទីរ និងស្ថាប័នឯកជនមួយចំនួន បានចេញសេចក្ដីប្រកាស និងញត្តិគាំទ្រយ៉ាងព្រោងព្រាត ដោយមានទាំងក្រសួងយុត្តិធម៌ កងទ័ពជើងគោក មន្រ្តីរាជការជាច្រើនផ្សេងទៀត។
សំណើនោះ លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា៖ «ដើម្បីបង្ហាញនូវការស្មោះត្រង់ចំពោះជាតិ និងបញ្ចៀសនូវការជ្រៀតជ្រែកពីបរទេស ថ្នាក់ដឹកនាំជាតិដែលកាន់តួនាទីជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយ»៕
