ជម្លោះដីធ្លី វិបត្តិទីផ្សារកសិករ បញ្ហាគ្រឿងញៀន ចំណាកស្រុក រួមទាំងវិបត្តិនយោបាយ ជាប្រធានបទមួយឆ្លុះបញ្ចាំងពីទំនួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត។
ស្របគ្នានឹងបញ្ហាដែលបានបន្សល់ទុកទាំងនេះ គណបក្សនយោបាយចំនួន១៧ រួមទាំងគណបក្សកាន់អំណាចផង បានដាក់បេក្ខភាពរបស់ពួកគេរួចរាល់ហើយ ដើម្បីចូលរួមដណ្ដើមតំណែងថ្នាក់ដឹកនាំនៅថ្នាក់ឃុំសង្កាត់ ដែលការប្រកួតនេះនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២នេះ។
ដោយឡែក រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលប្រកាសឱ្យប្រើចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣ បានចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំង២ភេទ ជាម្ចាស់ជោគវាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។ រដ្ឋាភិបាលអនុវត្តនយោបាយបង្រួបបង្រួមជាតិ ដើម្បីការពារឯករាជ្យជាតិ។
មាត្រា៣៥ នៃច្បាប់កំពូលនេះចែងថា៖ «សេចក្ដីស្នើទាំងឡាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានទទួលការពិនិត្យនិងដោះស្រាយយ៉ាងហ្មត់ចត់ពីអង្គការរដ្ឋ»។
បញ្ហាទាំងនេះបង្កើតជាសំណួរថា តើពលរដ្ឋគួរយល់ដឹងពីប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតទេ?
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា ពន្យល់ថា ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ពលរដ្ឋជាអ្នកជ្រើសរើសមេដឹកនាំ ហើយប្រព័ន្ធជ្រើសរើសត្រូវធានាការបោះឆ្នោតមានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដើម្បីការពារឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកថា បើប្រព័ន្ធជ្រើសរើសនោះមិនអាចការពារឆន្ទៈពលរដ្ឋបានទេ មន្ត្រីចូលកាន់អំណាចនឹងគិតប្រយោជន៍បក្សជាធំ មិនសូវស្ដាប់ការទាមទាររបស់ប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ។
បញ្ហាទាំងនេះ លោក មឿន តុលា គិតថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងជ្រៅទៅក្នុងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
លោកថា៖ «បើសិនជាគាត់រើសបានមេដឹកនាំហ្នឹងមានលក្ខណៈសង្គ្រាមនិយម មួយអាណត្តិហ្នឹង គាត់រស់នៅដោយភ័យខ្លាច។ បើសិនជាគាត់រើសបានមេដឹកនាំហ្នឹងគិតតែពីរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស មួយអាណត្តិហ្នឹង គាត់វក់វីភ័យខ្លាចតែគេរំលោភយកដី រំលោភយកផ្ទះ រំលោភយកស្អីផ្សេងៗរបស់គាត់។ ក៏ប៉ុន្តែបើគាត់រើសបានមេដឹកនាំមួយដែលមានការគិតគូរអំពីការអភិវឌ្ឍជាតិ មានការគិតគូរអំពីសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋជាធំ អាហ្នឹងជីវភាពរបស់គាត់ក៏រីកចម្រើនតាមហ្នឹងដែរ»។
បន្ថែមពីនេះ លោកបង្ហាញជាទស្សនៈថា ការដែលពលរដ្ឋរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់ ប្រៀបដូចលើកជើងពានអំណាចឱ្យទៅអ្នករំលោភសិទ្ធិ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកមើលឃើញថា ពលរដ្ឋពេលនេះហាក់សកម្មក្នុងការចូលរួមជីវភាពនយោបាយឡើងវិញ ខណៈការបោះឆ្នោតជិតមកដល់។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការនិចហ្វិកដែលឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត លោក សំ គន្ធាមី ចាត់ទុកប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតពាក់ព័ន្ធនឹងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ក្នុងន័យនេះ លោកពន្យល់ថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតជាការផ្ដល់ឱកាសឱ្យពលរដ្ឋបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងឬថ្នាក់ដឹកនាំដែលពួកគេពេញចិត្ត ដើម្បីឱ្យតំណាងទាំងនោះបំពេញការងារឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់ខ្លួន។
ប៉ុន្តែលោកមើលឃើញថា ដើម្បីរើសបានតំណាងដែលយកចិត្តដាក់ដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្លួន លុះណាតែម្ចាស់ឆ្នោតឈ្វេងយល់ពីប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត និងកម្មវិធីនយោបាយរបស់គណបក្សដែលចូលរួមប្រកួតប្រជែង ទើបអាចដោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងសហគមន៍បាន។
លោកថា៖ «ទី១ មើលពីគោលនយោបាយ ទី២ មើលពីសមាសភាព រចនាសម្ព័ន្ធរបស់បក្សហ្នឹង[បក្សនីមួយៗ] តើគណបក្សហ្នឹងមានប្រជាធិបតេយ្យក្នុងបក្សឬក៏អត់? ឬក៏ផ្ដាច់ការដែរឬក៏យ៉ាងម៉េច? និងសមាសភាពបេក្ខជន ដូចជា ក្រុមប្រឹក្សាឃុំក្ដី តំណាងរាស្ត្រក្ដី តើសមត្ថភាពអ្នកហ្នឹងធ្លាប់សន្យាពេលឃោសនាហ្នឹង តើជឿថាគាត់ធ្វើទេ? អនុវត្តអត់? ឬក៏សន្យាលចោល?»
ជាការកត់សម្គាល់ ជម្លោះនយោបាយក៏ជាបញ្ហាចម្បងមួយបង្កឱ្យប្រទេសជាតិខាតបង់ និងបង្កការឈឺចាប់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលរងភាពអយុត្តិធម៌ រួមទាំងបង្កផលប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃផងដែរ បើមានសមាជិកគ្រួសារណាម្នាក់ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនដោយសារតែចូលរួមក្នុងជីវភាពនយោបាយនោះ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោក សេក សុជាតិ យល់ឃើញថា បញ្ហាសង្គមដែលបានបន្សល់ទុក រួមទាំងការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ ការប្រើប្រាស់សម្បត្តិជាតិខ្វះតម្លាភាព និងអំពើអយុត្តិធម៌សង្គម ជាដើម បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីសមត្ថភាពដោះស្រាយជូនសង្គមនិងប្រជាពលរដ្ឋរបស់អ្នកនយោបាយដែលគ្រប់គ្រងអំណាច។
លោកគិតថា បញ្ហានេះនឹងមិនប្រសើរច្រើនទេទៅថ្ងៃអនាគត បើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមិនអាចការពារឆន្ទៈពលរដ្ឋបាន រួមទាំងពលរដ្ឋខ្លួនឯងខ្វះភាពឆ្លាតវ័យក្នុងការតាមដានប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនោះ។
លោកថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់ឆ្នោតមានភាពឆ្លាតវ័យ គាត់អាចរើសបានមេដឹកនាំដែលជួយគាត់នៅក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាអសកម្ម អយុត្តិធម៌នៅក្នុងសហគមន៍ ក្នុងមូលដ្ឋានរបស់គាត់។ ប៉ុន្តែបើសិនជាគាត់នៅបន្ត […] ធ្វើកិច្ចការដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនបន្តិចបន្តួចហ្នឹង គឺគាត់បន្តជួបនូវវិបត្តិផ្សេងៗនៅក្នុងសហគមន៍របស់គាត់ដដែលទេ»។
យ៉ាងណា លោក សុជាតិ ផ្តល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរើសមេដឹកនាំដែលគិតប្រយោជន៍ជាតិ និងទទួលយកសេចក្ដីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋយកទៅដោះស្រាយយ៉ាងហ្មត់ចត់ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទាល់តែអ្នកនយោបាយស្រុះស្រួលគ្នា ប្រែក្លាយប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតទៅជាប្រព័ន្ធរបស់ជាតិ លុបចោលច្បាប់រឹបអូសឆន្ទៈពលរដ្ឋ និងទប់ស្កាត់ការរើសអើងខាងផ្នែកនយោបាយ៕
