ឃាតកម្មទ្រង់ទ្រាយធំនៅកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញ ទៅលើលោកបណ្ឌិត កែម ឡី កាលពី៦ឆ្នាំមុន ហើយមកដល់ពេលនេះ នៅមិនទាន់មានអ្នកពាក់ព័ន្ធណាម្នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួនយកមកផ្ដន្ទាទោស ដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌ឱ្យជនរងគ្រោះនៅឡើយ ក្រៅតែពីបុរសឈ្មោះ «ជួប សម្លាប់» នោះ។ បញ្ហានេះ ជំរុញឱ្យមានការបារម្ភថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌បានរអិលធ្លាក់កាន់តែជ្រៅទៅក្នុងសម្ពាធនយោបាយ ដែលនឹងធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋងាយរងគ្រោះ ហើយពលរដ្ឋនឹងបាត់បង់ជំនឿចិត្តលើមន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់។
អ្នកអត្ថាធិប្បាយនយោបាយដ៏លេចធ្លោ លោក កែម ឡី ត្រូវខ្មាន់កាំភ្លើងបាញ់សម្លាប់កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ នៅក្នុងម៉ាតនៃប្រេងឥន្ធនៈកាល់តិច ជាប់ស្តុបបូកគោ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលគិតត្រឹមថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២ មានរយៈពេល៦ឆ្នាំមកហើយ។
ភ្លាមៗក្រោយកើតហេតុ បុរសម្នាក់ឈ្មោះ «អឿត អាង» ហៅ «ជួប សម្លាប់» រស់នៅខេត្តសៀមរាប ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ដែលសមត្ថកិច្ចចោទថា គាត់ជាខ្មាន់កាំភ្លើងដែលបាញ់សម្លាប់លោក កែម ឡី។ បច្ចុប្បន្ន ជួប សម្លាប់ ត្រូវតុលាការផ្ដន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតតែម្នាក់ឯងក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះ។
មុនករណីឃាតកម្មនេះ លោក កែម ឡី បានធ្វើការងារសង្គមជាច្រើន។ ក្រៅពីធ្វើជាវាគ្មិនចែករំលែកចំណេះដឹងពីបញ្ហាសង្គម លោកក៏បានឆ្លៀតពេលខ្លះចុះជួបពលរដ្ឋនៅតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ដើម្បីឈ្វេងយល់ពីបញ្ហាព្រំដែន និងចងក្រងជាឯកសារសម្រាប់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ ដែលលោកដាក់ឈ្មោះថា «យុទ្ធនាការ១០០រាត្រី» ។
ជាការកត់សម្គាល់ ការចុះរបស់លោកនៅពេលនោះ ចំពេលរដ្ឋាភិបាលកំពុងបោះបង្គោលព្រំដែនជាមួយវៀតណាម ក្រោមការរិះគន់ពីអ្នកឃ្លាំមើល និងពីអតីតមន្ត្រីបក្សប្រឆាំង ថាធ្វើឱ្យកម្ពុជាខាតបង់។
មួយវិញទៀត ឃាតកម្មនេះកើតឡើង២ថ្ងៃ ក្រោយលោក កែម ឡី វិភាគរបាយការណ៍ស៊ើបអង្កេតមួយរបស់អង្គការអន្តរជាតិ Global Witness ដែលអង្គការនោះដាក់ចំណងជើងថា «អាណាចក្រជំនួញត្រកូលហ៊ុន»។ របាយការណ៍នោះបានចោទថា គ្រួសារលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបំពានច្បាប់ប្រទេស ដើម្បីកសាងអាណាចក្រជំនួញរបស់ខ្លួន ប្រមែប្រមូលទ្រព្យធនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដាក់ភាគហ៊ុនក្នុងក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុកយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន១១៤ មានទាំងក្រុមហ៊ុនថាមពល ក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍ ក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែ និងក្រុមហ៊ុនពាណិជ្ជកម្ម ដែលភាគច្រើនក្នុងវិស័យសំខាន់ៗ របស់កម្ពុជា។
យ៉ាងនេះក្ដី លោក កែម ឡី បានអត្ថាធិប្បាយពេលនោះថា របាយការណ៍នេះបានផ្តល់ផលចំណេញច្រើនដល់រដ្ឋាភិបាល បើរដ្ឋាភិបាលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវ ហើយឆ្លើយតបវិញនោះ ព្រោះថា ការធ្វើបែបនេះនឹងលាងជម្រះការចោទប្រកាន់ទៅលើក្រុមគ្រួសារនាយករដ្ឋមន្ត្រី។
លោកថា៖ «របាយការណ៍នេះ គឺជួយរដ្ឋាភិបាលសម្បើមណាស់នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលសិក្សា ហើយយកទៅធ្វើការឆ្លើយតប […] ខ្ញុំឧទារណ៍ម្តងទៀតថា អាវយើងវារហែក ហើយគេប្រាប់ថាវារហែកអាវហើយ យើងអត់ព្រមយកទៅដេរ ហើយយើងចេះតែយកទៅពាក់ទៅ មនុស្សនៅក្នុងផ្សារចេះតែឃើញអាវរហែកហ្នឹងរហូត។ ប៉ុន្តែបើយើងយកមកដេរឱ្យជិតទៅ ដើរទៅ គេលែងឃើញហើយ អ៊ីចឹងវាចំណេញឬខាត ដោយសារតែយើងមិនចង់កែប្រែតែប៉ុណ្ណឹង»។
ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល រួមទាំងអ្នក កែម ឡី និយម បានធ្វើយុទ្ធនាការ និងធ្វើពិធីរំឭកខួបជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយទាមទារឱ្យរកអ្នកពាក់ព័ន្ធមកផ្តន្ទាទោស ដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌សម្រាប់លោក កែម ឡី ដោយសម្អាងថា ឃាតកម្មកណ្ដាលទីក្រុងបែបនេះ ជួប សម្លាប់ ម្នាក់ឯងមិនអាចធ្វើបានទេ។ តែយ៉ាងណា អំឡុងឆ្នាំ២០១៧ សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានបំបែកសំណុំរឿងឃាតកម្មនេះ ដើម្បីស្វែងរកអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀត មកប្រឈមមុខច្បាប់ ក្រោយពីកាត់ទោស «ជួប សម្លាប់» រួច។
ក៏ប៉ុន្តែច្រើនឆ្នាំមកនេះ គ្មានជនសង្ស័យណាផ្សេងទៀតត្រូវបានសមត្ថកិច្ចនាំខ្លួនមកកាត់ទោស ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះ និងដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងចម្ងល់ដែលបានទាមទារនោះទេ រយៈពេល៦ឆ្នាំមកនេះ។
សំណួរនៅត្រង់ថា ហេតុអ្វី៦ឆ្នាំមកនេះ អ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្មលោក កែម ឡី នៅតែមិនត្រូវបានចាប់ខ្លួន?
អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម និងជាអតីតដៃគូវិភាគជាមួយលោកបណ្ឌិត កែម ឡី គឺលោកបណ្ឌិត មាស នី លើកឡើងថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីតាមចាប់ខ្លួនបុគ្គលណាម្នាក់ ទោះបុគ្គលនោះរត់ដល់ទីណាក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែលោកថា ការខកខាននាំខ្លួនអ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្មលោក កែម ឡី នេះ អាចមកពីការអនុវត្តច្បាប់មានស្តង់ដារពីរ ដោយលម្អៀងទៅរកអ្នកមានឥទ្ធិពលខាងនយោបាយ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំមិនជឿថាប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់យើងមិនមានសមត្ថភាពក្នុងការរកឱ្យឃើញអ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្មហ្នឹងទេ បើប្រៀបធៀបទៅលើសមត្ថភាពដែលយើងឃើញរហូតមកដល់ពេលនេះ»។
ករណីនេះ លោកបណ្ឌិត មាស នី ពន្យល់ថា លោក កែម ឡី ជាអ្នករូតវាំងនន ហើយពេលខ្លះ ការលាតត្រដាងនោះធ្វើឱ្យអ្នកនយោបាយខិលខូចខ្លះ មិនសប្បាយចិត្ត។ លោកគិតថា បើគ្មានអ្វីកែលម្អទេ ការអនុវត្តច្បាប់បែបនេះនឹងធ្វើឱ្យពលរដ្ឋនិងរដ្ឋាភិបាលលែងទុកចិត្តគ្នា នឹងជំរុញឱ្យមានការកើនឡើងបញ្ហាសង្គម។
លោកថា៖ «វាធ្វើឱ្យពលរដ្ឋនិងរដ្ឋាភិបាលហ្នឹងបាត់ទំនុកចិត្តលើគ្នា យើងឱ្យពលរដ្ឋរស់នៅដោយបាត់ភាពកក់ក្តៅ ព្រោះកាលណាមានរឿងរ៉ាវអីកើតឡើង មានតែស្ទុះរកខ្នង ស្ទុះរកលុយ លក់ដីលក់ស្រែលក់ធ្លីអ៊ីចឹងទៅ! ហើយនិយាយឱ្យកាន់តែអាក្រក់ស្ដាប់ទៅទៀតនោះ អ្នកមានអំណាចត្រូវតែឈ្នះ ហើយអ្នកក្រត្រូវតែចាញ់គេ សង្គមបែបហ្នឹង»។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ធ្លាប់ក្រើនរំឭកមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធឱ្យធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដោយលោកកត់សម្គាល់ថា ការបែកបាក់ជាតិ ផ្តើមចេញពីភាពអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គម។
លោកថា៖ «តាមបទពិសោធន៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រមក សង្គមដែលបែកបាក់នៅស្រុកណាក៏ដោយ គឺអយុត្តិធម៌! អ៊ីចឹងរឿងនេះក៏ជាកម្មវត្ថុមួយយ៉ាងសំខាន់ ដែលយើងត្រូវ[ធ្វើ]កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ»។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោក សេក សុជាតិ មើលឃើញថា រយៈពេល៦ឆ្នាំដែលលោកបណ្ឌិត កែម ឡី នៅមិនទាន់ទទួលបានយុត្តិធម៌នៅឡើយនោះ មកពីកត្តាចម្បង២ ក្នុងនោះ បញ្ហាទី១ មកពីក្រុមគ្រួសារលោក កែម ឡី និងមនុស្ស កែម ឡី និយម មិនសកម្មក្នុងការទាមទារទៅក្រសួងពាក់ព័ន្ធ រួមទាំងតុលាការ ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ ដោយពួកគេគ្រាន់តែទាមទារជាប្រយោលតាមបណ្ដាញសង្គម។ លោកថា ការតវ៉ាបែបនេះ គ្មានទម្ងន់ដល់ការសម្រេចចិត្តផ្តល់យុត្តិធម៌ទេ។
លោកថា៖ «សមត្ថកិច្ចមានសមត្ថភាពហើយ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះរឿងរសើបពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ គឺមិនដែលរកឃើញទេ សូម្បីតែរឿងតូចតាចមួយក៏រកមិនឃើញដែរ»។
ចំណែកបញ្ហាចម្បងទី២ លោកថា អាចមកពីមន្ត្រីខ្វះឆន្ទៈស្វែងរកយុត្តិធម៌ឱ្យជនរងគ្រោះ ដោយសារពួកគេជាប់គំនាបនយោបាយ។
យ៉ាងណា លោកគិតថា ដើម្បីកែលម្អបញ្ហានេះ ត្រូវការភាពក្លាហានរបស់អ្នកគាំទ្រលោក កែម ឡី រួមទាំងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់អ្នកនយោបាយ ដោយឈរលើយន្តការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា លើកឡើងថា មកដល់ពេលនេះ គេនៅតែមិនទាន់ដឹងថាឃាតកម្មលើលោក កែម ឡី នេះ ភាគីណាមួយនៅពីក្រោយព្រឹត្តិការណ៍នេះទេ ខណៈប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មិនទាន់រើខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលនយោបាយនោះ។
ប៉ុន្តែលោកជឿថា នៅពេលដែលប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជារើខ្លួនរួចពីឥទ្ធិពលនយោបាយ និទណ្ឌភាពដែលបានកើតឡើងច្រើនជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា ព្រឹត្តិការណ៍បង្ហូរឈាមគ្នានៅថ្ងៃទី៥ និង៦ កក្កដា ព្រឹត្តិការណ៍គប់គ្រាប់បែកនៅមុខរដ្ឋសភាកាលពីឆ្នាំ១៩៩៧, ឃាតកម្មលើសកម្មជនការពារព្រៃឈើលោក ឈុត វុទ្ធី, ឃាតកម្មលើប្រធានសហជីពសេរីកម្មករ លោក ជា វិជ្ជា, ឃាតកម្មលើតារាចម្រៀងជាច្រើនទៀត រួមទាំងលោក កែម ឡី នឹងត្រូវលាតត្រដាង។
ក៏ប៉ុន្តែលោក មឿន តុលា ចង់ឃើញមេដឹកនាំបញ្ចប់និទណ្ឌភាព ដោយថា បើកាលណានិទណ្ឌភាពនៅតែបន្តអូសបន្លាយ វានឹងជំរុញឱ្យមានការបែកបាក់ជាតិ។
លោកថា៖ «តាមពិតទៅ អ្នកមានអំណាចយើងអាចធ្វើអីបានច្រើន នៅពេលយើងមានអំណាចនៅក្នុងដៃ ដូច្នេះអ្វីដែលយើងគួរធ្វើ យើងគួរតែធានានូវយុត្តិធម៌សង្គមឱ្យពលរដ្ឋគ្រប់និន្នាការ គ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈហ្នឹង គាត់រស់បានសុខដុមរមនានៅក្នុងសង្គមទៅ។ បើសិនប្រជាពលរដ្ឋគាត់រងគ្រោះដោយសារអំពើអយុត្តិធម៌ហ្នឹងច្រើពេក វាធ្វើឱ្យបែកបាក់សង្គម»។
ដោយឡែក សម្រាប់មរណភាពរបស់លោក កែម ឡី វិញ លោកគិតថា បើទោះបីជាពេលនេះ អ្នកអត្ថាធិប្បាយនយោបាយដ៏លេចធ្លោ និងជាអ្នកតស៊ូមតិ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យរូបនោះមិនទាន់ទទួលបានយុត្តិធម៌ តែថាការដែលពលរដ្ឋច្រើនលាននាក់ ដែលខ្លះយំស្រណោះ និងខ្លះទៀតទៅដង្ហែសពដោយស្ម័គ្រចិត្តពីរាជធានីភ្នំពេញ ទៅស្រុកកំណើតរបស់លោក កែម ឡី នៅខេត្តតាកែវនោះ ជាសារប្រាប់ថា ពលរដ្ឋខ្មែរផ្តល់តម្លៃដល់បុគ្គលដែលសាងអំពើល្អ និងស្មោះត្រង់នឹងសង្គមជាតិ៕
