ក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេន លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បង្ហាញការសោកស្ដាយដែលមេដឹកនាំយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាប្រហារជីវិតសមាជិកបក្សប្រឆាំង៤រូប បើទោះបីជាលោកធ្លាប់បានស្នើឱ្យពិចារណាឡើងវិញលើការសម្រេចផ្ដន្ទាទោសជនទាំងនោះក៏ដោយ។
កាលពីថ្ងៃចន្ទម្សិលមិញ អាជ្ញាធរយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានប្រហារជីវិតសកម្មជនប្រជាធិបតេយ្យចំនួន៤នាក់ ដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាបានចូលរួមសកម្មភាព «ភេរវកម្ម» នៅក្នុងប្រទេស។ យោងតាមសារព័ត៌មានរបស់មីយ៉ាន់ម៉ា Global New Light ក្នុងចំណោមអ្នកដែលត្រូវបានប្រហារជីវិតដោយព្យួរកទាំងនោះ រួមមាន សកម្មជនប្រជាធិបតេយ្យដ៏លេចធ្លោម្នាក់ និងជាអតីតសមាជិកគណបក្សរបស់លោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី គឺលោក ក្យរ មីនយូ (Kyaw Min Yu), លោក ភ្យូ ហ្សេយ៉ា ថរ (Phyo Zeya Thaw), លោក ឡា មីយូ អោង (Hla Myo Aung) និងលោក អោង ធូរ៉ា ហ្ស (Aung Thura Zaw)។
តាមរយៈសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ចុះថ្ងៃទី២៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២ របស់ប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេន បានលើកឡើងថា អាស៊ានពិតជាមានក្ដីតក់ស្លុត និងសោកសៅ ដោយសារការប្រហារជីវិតសកម្មជនបក្សប្រឆាំងចំនួន៤រូប បើទោះបីមានការស្នើសុំឱ្យពិចារណាឡើងវិញលើសេចក្ដីសម្រេចផ្ដន្ទាទោសលើជនទាំងនោះដោយផ្ទាល់ពីសំណាក់លោក ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា ក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ាន ក៏ដូចជាសំណូមពរពីសំណាក់រដ្ឋសមាជិកអាស៊ានដទៃទៀតយ៉ាងណាក្ដី។
ប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេនចាត់ទុកថា នេះជាបញ្ហាដែលអាស៊ានយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍បន្តថា ខណៈមានភាពស្មុគស្មាញនៃវិបត្តិ ព្រមទាំងកម្ដៅទោសៈមោហៈបានផ្ទុះឡើងគ្រប់ទិសទីនៅមីយ៉ាន់ម៉ា អាស៊ានជារួមបានអំពាវនាវឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់មានការអត់ទ្រាំនិងភាពអត់ធ្មត់ជាអតិបរមា ហើយខិតខំចៀសវាងមិនធ្វើឱ្យជម្លោះរីករាលដាលកាន់តែខ្លាំង។
ប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេន បានគូសបញ្ជាក់ក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ថា៖ «ការអនុវត្តទោសប្រហារជីវិត តែមួយសប្ដាហ៍ មុនកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ានលើកទី៥៥ គឺជាទង្វើមិនអាចអត់ឱនបានធ្ងន់ធ្ងរណាស់ ព្រោះវាបានទាញថយក្រោយនូវវឌ្ឍនភាព និងថែមទាំងសបញ្ជាក់ច្បាស់ពីកង្វះឆន្ទៈគាំទ្រកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង ជាពិសេសរបស់ប្រធានអាស៊ាន ក្នុងការជួយពន្លឿនវឌ្ឍនភាពនៃការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ ៥ចំណុច ពោលគឺការកសាងភាពជឿជាក់និងទំនុកចិត្ត ដើម្បីឱ្យមានកិច្ចសន្ទនាក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ សំដៅបញ្ចប់អំពើហិង្សា និងសម្រាលទុក្ខវេទនារបស់ប្រជាជនស្លូតត្រង់»។
ក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ាន កម្ពុជាថាខ្លួននឹងលើកបន្ទរនូវសំឡេងដ៏លើសលុបក្នុងមជ្ឈដ្ឋានអាស៊ាន ក៏ដូចជាសហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរទីក្រុងណៃពិដោ ចាត់វិធានការជាក់ស្ដែង ដើម្បីអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ ៥ចំណុច ឱ្យបានពេញលេញ និងប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។
ប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេនបន្តថា៖ «យើងសូមអំពាវនាវយ៉ាងខ្លាំងក្លា និងជាបន្ទាន់ ដល់ភាគីទាំងអស់ឱ្យចៀសវាងនូវសកម្មភាពទាំងឡាយណាដែលធ្វើឱ្យវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ាកាន់តែធ្លាក់ដុនដាប រារាំងដល់ការសន្ទនាដោយសន្តិវិធី ក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ និងបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់សន្តិភាព សន្តិសុខ និងស្ថិរភាព ទាំងនៅមីយ៉ាន់ម៉ា និងក្នុងតំបន់ទាំងមូល»។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍បន្ថែមថា អាស៊ាននៅតែតាំងចិត្តបន្តរិះរកវិធីសាស្ត្រជួយមីយ៉ាន់ម៉ាឱ្យត្រលប់ទៅរកប្រក្រតីភាព និងដំណើរការកែប្រែទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយស្វែងរកដំណោះស្រាយនយោបាយដោយសន្តិវិធីចំពោះវិបត្តិបច្ចុប្បន្ន តាមរយៈកិច្ចសន្ទនាប្រកបដោយបរិយាបន្ន ដែលដឹកនាំដោយមីយ៉ាន់ម៉ា និងជារបស់មីយ៉ាន់ម៉ាខ្លួនឯង ស្របទៅតាមកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុច និងធម្មនុញ្ញអាស៊ាន។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិកម្ពុជា លោក ជុំ សន្ទរី បដិសេធធ្វើអត្ថាធិប្បាយជុំវិញរឿងនេះ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំមិនមានយោបល់បន្ថែមលើសេចក្ដីថ្លែងការណ៍នេះទេ»។
នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ី នៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ (Human Rights Watch) លោក ហ្វីល រ៉ូប៊ើតសុន (Phil Robertson) ថ្លែងប្រាប់វីអូឌីតាមបណ្ដាញសារអ៊ីម៉ែលនៅថ្ងៃអង្គារនេះថា ការប្រហារជីវិតអ្នកនយោបាយប្រឆាំងទាំង៤នាក់នៅមីយ៉ាន់ម៉ា ជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ និងមិនអាចទទួលយកបាន។
លោកទាមទារឱ្យពិភពលោកថ្កោលទោសជាសកលចំពោះករណីនេះ ខណៈលោកចាត់ទុកការកាត់ក្ដីដោយប្រហារជីវិតនេះថា កើតឡើងដោយអយុត្តិធម៌ និងដោយហេតុផលនយោបាយ។
លោកបន្តថា របបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានខកខានផ្ដល់ដំណឹងនៃការប្រហារជីវិតជនរងគ្រោះដល់គ្រួសាររបស់ពួកគេ ខណៈគ្រួសារអ្នកទាំង៤បានដឹងពីការប្រហារជីវិតតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់មេដឹកនាំយោធាទៅវិញ។
លោក Phil Robertson ថារបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានធ្វើឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក្នុងនាមប្រធានអាស៊ានប្តូរវេនឆ្នាំនេះ មានភាពច្របូកច្របល់ ខណៈរបបយោធាបានចាកពីសន្តិភាពនិងការផ្សះផ្សាជាតិ ព្រមទាំងមិនបានអនុវត្តតាមកិច្ចព្រមព្រៀង៥ចំណុចដែលប្រមុខយោធាភូមា លោក Min Aung Hlaing បានយល់ព្រមជាមួយអាស៊ានឡើយ។
លោកថា៖ «ឥលូវនេះ វាដល់ពេលហើយសម្រាប់អាស៊ាន ក្នុងការបដិសេធការចូលរួមពីតំណាងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍អាស៊ានទាំងអស់ ដែលនឹងធ្វើឱ្យរបបនោះឯកោបន្ថែមទៀត ហើយឆ្ពោះទៅរកការដាក់ទណ្ឌកម្មលើមេដឹកនាំរបបយោធា និងអាជីវកម្មរបស់ពួកគេ។ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវតែដឹកនាំតំបន់ប្រកបដោយភាពហ្មត់ចត់តទល់នឹងរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ព្រោះវាច្បាស់ណាស់ថា វិធីសាស្ត្រសន្ទនាបែបទន់ភ្លន់នឹងមិនដំណើរការទាល់តែសោះ»។
បើតាមលោក Phil Robertson មីយ៉ាន់ម៉ាអាចនឹងប្រឈមមុខនឹងសម្ពាធនិងទណ្ឌកម្មអន្តរជាតិបន្ថែមទៀត ដោយសារតែការប្រហារជីវិតអ្នកទោសនយោបាយទាំង៤នាក់នោះ។
អ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ លោក វណ្ណ ប៊ុនណា យល់ថា ការប្រហារជីវិតអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងនៅមីយ៉ាន់ម៉ា បង្ហាញពីភាពឃោរឃៅ រឹងទទឹង និងការមិនខ្វល់ខ្វាយនឹងសំណើរបស់ប្រធានអាស៊ាន ព្រមទាំងជាការផ្គើនទៅនឹងអន្តរជាតិ។
លោកបន្តថា ការប្រហារជីវិតនេះអាចជាការឆ្លើយតបទៅនឹងអាស៊ានដែលមិនអញ្ជើញមេដឹកនាំយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ានលើកទី៥៥។
លោកថា៖ «ការដែលប្រហារជីវិតអ្នកនយោបាយថ្មីៗនេះ វាបានឆ្លុះបញ្ចាំងថា របបសឹកភូមាមិនផ្តល់តម្លៃឱ្យកម្ពុជាក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ានទេ។ អ៊ីចឹងវាធ្វើឱ្យការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់កម្ពុជាកន្លងទៅ វាហាក់ដូចជាអសារបង់ ហើយវាមិនធ្វើឱ្យវិវត្តន៍ ឬដំណើរការកិច្ចព្រមព្រៀង ៥ចំណុច មានភាពប្រសើរឡើងទេ ប៉ុន្តែវាធ្វើឱ្យស្ថានការណ៍កាន់តែធ្លាក់ចុះថែមទៀតផងដែរ»។
យ៉ាងណា អ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះថា ក្នុងនាមប្រធានអាស៊ាន កម្ពុជាអាចថ្កោលទោសលើការប្រហារជីវិតនេះជាជំហានទី១ ដើម្បីបង្ហាញថា កម្ពុជាមិនពេញចិត្ត។ បន្ទាប់មកទៀត លោកថា កម្ពុជាអាចប្រមែប្រមូលសំឡេងអាស៊ានទាំង៩ ដាក់សម្ពាធផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងផ្នែកនានាតាមដែលអាចធ្វើបាន ជាជាងតាមទិដ្ឋភាពការទូត ព្រោះថា មេដឹកនាំយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាមិនបានយកចិត្តទុកដាក់នឹងភាពទន់ភ្លន់ឡើយ។
គួរបញ្ជាក់ថា កិច្ចព្រមព្រៀង៥ចំណុចរបស់អាស៊ានដែលបានដាក់ចេញក្នុងជំនួបកំពូលពិសេស កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងវិបត្តិនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានោះ រួមមាន ទី១. ត្រូវបញ្ឈប់ជាបន្ទាន់នូវអំពើហិង្សាក្នុងប្រទេស ហើយគ្រប់ភាគីទាំងអស់ត្រូវបង្កើនការអត់ធ្មត់ឱ្យដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុត, ទី២.ចាប់ផ្ដើមការសន្ទនាប្រកបដោយការស្ថាបនា ក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធី ដើម្បីផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាជន, ទី៣. ប្រេសិតពិសេសរបស់ប្រធានអាស៊ាន នឹងសម្រួលដល់ការសម្រុះសម្រួលនៃដំណើរការរៀបចំកិច្ចសន្ទនា ដោយមានជំនួយពីអគ្គលេខាធិការអាស៊ាន, ទី៤. អាស៊ានត្រូវផ្តល់ជំនួយមនុស្សធម៌តាមរយៈមជ្ឈមណ្ឌល AHA និងទី៥. ប្រេសិតពិសេស និងគណៈប្រតិភូ នឹងធ្វើទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដើម្បីជួបជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់៕
