រាជរដ្ឋាភិបាល កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦ បានដាក់ព្រៃព្រះរការ ជាដែនជម្រកសត្វព្រៃ ដែលមានទំហំ៩៦ ០០០ហិកតា នៅភូមិសាស្ត្រប្រជុំ ៣ស្រុក គឺស្រុកជាំក្សាន្ត ស្រុកត្បែងមានជ័យ និងស្រុកឆែប ខេត្តព្រះវិហារ។ បើទោះបីជាបានដាក់បញ្ចូលជាតំបន់ដែនជម្រកសត្វព្រៃយ៉ាងណាក្ដី ក៏ប្រជាសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចគួយ នៅឃុំប្រមេរុ ស្រុកត្បែងមានជ័យ នៅតែអះអាងថា ព្រៃព្រះរការ នៅតែរងការទន្ទ្រាន និងកាប់បំផ្លាញពីសំណាក់ឈ្មួញ ក្រោមរូបភាពជួលប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន និងជនចំណាកស្រុកកាប់បំផ្លាញ។
ករណីនេះ ប្រជាសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច នៅជាប់តំបន់ព្រៃព្រះរការ បានបង្ហាញពីក្ដីបារម្ភពីការបាត់បង់ព្រៃឈើទាំងស្រុងនៅតំបន់ការពារមួយនេះ និងបានស្នើឱ្យអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច និងមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធ ចាត់វិធានការឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការទប់ស្កាត់បទល្មើស។
លោក ថោង ស៊ុត សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចកួយ រស់នៅភូមិប្រមេរុ ឃុំប្រមេរុ ស្រុកត្បែងមានជ័យ ខេត្តព្រះវិហារ ដែលនៅជាប់នឹងព្រៃព្រះរការ បានរៀបរាប់ថា ព្រៃព្រះរការ បច្ចុប្បន្នកំពុងរងការទន្ទ្រាន និងកាប់បំផ្លាញ ដោយសារតែលោកបានឃើញគោយន្តជាច្រើនគ្រឿងបានដឹកឈើចេញពីតំបន់ការពារមួយនេះ ដោយពុំមានការទប់ស្កាត់ណាមួយពីអាជ្ញាធរ ឬមន្ត្រីឧទ្យានុរក្សឡើយ។
លោកបន្តថា បើតាមច្បាប់ព្រៃឈើ អាជ្ញាធរ ឬមន្ត្រីឧទ្យានុរក្ស មានភារកិច្ចការពារ និងអភិរក្សតំបន់ការពារមួយនេះ ប៉ុន្តែលោកសង្កេតឃើញមន្ត្រីដែលមានភារកិច្ចការពារព្រៃឈើទាំងនោះហាក់មិនសូវអើពើលើបញ្ហានេះទេ ដែលធ្វើឱ្យសហគមន៍មានក្តីបារម្ភជាខ្លាំងពីការបាត់បង់ព្រៃឈើទាំងស្រុងនៅតំបន់ការពារមួយនេះ។
លោក ថោង ស៊ុត និយាយថា៖ «បើពួកខ្ញុំចូលមិនបាន គឺថាបាត់បង់ព្រៃឈើ សុទ្ធតែអាជ្ញាធរជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ ពួកខ្ញុំអត់ដឹងទេ បើគេមិនឱ្យចូលហើយ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំថាព្រៃនេះ វាមិនអាចនៅបានទេ ដាក់តែនៅក្នុងច្បាប់ថាព្រៃ ស្ថិតនៅក្នុងព្រៃការពារ ព្រៃអភិរក្ស ប៉ុន្តែគ្រប់គ្រងដោយមន្ត្រី គឺដោយសារពួកនោះ [ខ្ញុំ]ស្វែងយល់ថាដោយសារពួកនោះពុករលួយច្រើន»។
បុរសវ័យ៦០ឆ្នាំរូបនេះ បន្តថា ប្រជាសហគមន៍ចង់ចូលរួមការពារព្រៃឈើនេះដែរ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ប្រជាសហគមន៍មួយចំនួន កំពុងប្រឈមបញ្ហាជីវភាព និងថវិកា ហើយសាច់ញាតិព្រួយបារម្ភពីសុវត្ថិភាពរបស់ពួកគាត់ នៅពេលដែលធ្វើសកម្មភាពស្ម័គ្រចិត្តការពារព្រៃឈើនៅតំបន់នេះ។ ជាមួយគ្នានេះ លោកថា អាជ្ញាធរក៏ហាក់មិនចង់សហការជាមួយយុវជន និងសហគមន៍មូលដ្ឋានផងដែរ ដែលជាហេតុនាំឱ្យព្រៃព្រះរការ អាចបន្តរេចរឹលជាក់ជាមិនខាននាពេលអនាគត។
លោក ថោង ស៊ុត និយាយថា៖ «បើតាមខ្ញុំ ខ្ញុំមានយោបល់យូរណាស់ហើយ ខ្ញុំថាគួរអាជ្ញាធរសហការជាមួយសហគមន៍ ហើយជាមួយបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋនៅក្បែរជុំវិញព្រៃនោះ អានោះទើបបាន[គង់វង្ស] សហការជាមួយគ្នា ប៉ុន្តែនេះ អាជ្ញាធរគេអត់បានសហការទេ គេសហការតែជាមួយគ្នាគេ ដូច្នេះអាព្រៃរេចរឹលកាន់តែអស់»។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចកួយម្នាក់ទៀត លោក ខាក់ ភារិទ្ធម៉ាស៊ី ដាក់ការសង្ស័យថា បទល្មើសព្រៃឈើដែលកើតមានក្នុងតំបន់ព្រៃព្រះរការជាបន្តបន្ទាប់បែបនេះ អាចដោយសារតែអាជ្ញាធរបានបើកដៃឱ្យជនល្មើសចូលកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ជាថ្នូរនឹងការទទួលបានប្រយោជន៍ពីជនល្មើសទាំងនោះ។
លោកថា៖ «ការគ្រប់គ្រងរបស់សមត្ថកិច្ច និងអ្នកអភិរក្ស ដូចជាអត់មានប្រសិទ្ធភាព និងការការពារអីឱ្យច្បាស់លាស់ទេ។ ភាគច្រើន សមត្ថកិច្ចនិងអ្នកអភិរក្ស ច្រើនតែស៊ីសំណូក យកលុយពីអ្នកអារឈើ បើកផ្លូវឱ្យអ្នកឈ្មួញដឹកឈើ ដើម្បីបានថវិកាចូលខ្លួនរបស់គេ»។
យុវជនវ័យ២៤ឆ្នាំ ជាអ្នករស់នៅភូមិប្រមេរុរូបនេះ បានបន្ថែមទៀតថា បើនៅតែបន្តឱ្យមានអំពើពុករលួយក្នុងវិស័យបរិស្ថានបែបនេះ នោះជាការបង្កើតឱ្យមានវិនាសកម្មព្រៃឈើនៅក្នុងតំបន់ការពារមួយនេះនាពេលខាងមុខ។ ករណីនេះ លោកបានជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរមានកិច្ចសហការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយប្រជាសហគមន៍ និងអនុញ្ញាតឱ្យសហគមន៍ចូលរួមក្នុងការល្បាត និងការពារព្រៃឈើ ដើម្បីឱ្យព្រៃឈើនៅតំបន់ព្រៃព្រះរការនៅគង់វង្សសម្រាប់មនុស្សគ្រប់ជំនាន់។
លោកបន្តថា៖ «សមត្ថកិច្ច ឬក៏បរិស្ថាន បើកសិទ្ធិឱ្យទូលាយ ឱ្យពួកខ្ញុំជាយុវជន និងសហគមន៍ មានការចូលរួមការពារព្រៃឈើទាំងអស់គ្នា ដើម្បីផលប្រយោជន៍រួម ពីព្រោះព្រៃឈើគឺជាជីវិតរបស់សត្វលោកទាំងអស់នៅក្នុងភពដែនដីនេះ»។
ប្រជាសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចកួយម្នាក់ទៀត លោក ហ៊ោ សារ៉ាត់ រស់នៅភូមិប្រមេរុ បានឱ្យដឹងថា បទល្មើសនៅតំបន់ព្រៃព្រះរការ ហាក់កាន់តែមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ដោយសារតែលោកបានសង្កេតឃើញមានការដឹកឈើចេញពីតំបន់ការពារព្រៃព្រះរការ ស្ទើរជារៀងរាល់ល្ងាច។
លោកថា៖ «នៅក្នុងព្រៃព្រះរការ ជាក់ស្តែងសព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែកាប់បំផ្លាញរាល់ថ្ងៃ […] ដោយសារតែមន្ត្រីបរិស្ថាន ក៏ដូចជាប៉ូលិសអី គាត់នៅជួយអ្នកកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។ ដូចម្សិលម៉្ងៃ ខ្ញុំឃើញគោយន្ត ២គ្រឿង ដឹកឈើចេញពីព្រៃព្រះរការ»។
បុរសវ័យ២៤ឆ្នាំរូបនេះ បានស្នើឱ្យមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធចាត់វិធានការឱ្យបានម៉ឺងម៉ាត់ និងសហការជាមួយសហគមន៍ យុវជន និងសកម្មជននានាក្នុងការចុះល្បាត និងការពារ ដើម្បីបង្កើនការទប់ស្កាត់បទល្មើសព្រៃឈើកុំឱ្យកើតមានឡើងយ៉ាងគំហុកបែបនេះ។
លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំចង់ស្នើឱ្យខាងប៉ូលិស ឬខាងមន្ត្រីបរិស្ថាន គាត់បើកដៃឱ្យសហគមន៍ ក៏ដូចជាយុវជនដែលគាត់ស្រឡាញ់ចូលចិត្តថែរក្សាព្រៃឈើ ឱ្យបានចូលរួមចុះល្បាត ឱ្យដូចទៅនឹងឆ្នាំ២០១៦ និង២០១៧ កន្លងទៅ។ ហើយចង់ឱ្យអាជ្ញាធរដើរល្បាតជាមួយសហគមន៍ផងដែរ»។
របាយការណ៍អង្គការពន្លកខ្មែរ ឱ្យដឹងថា ព្រៃព្រះរការ មានប្រជាពលរដ្ឋចំនួន១៥ ០៤៦នាក់ (ស្ត្រី៧ ៨៤៦នាក់) រស់នៅក្នុងភូមិចំនួន២៦ ជុំវិញតំបន់ការពារមួយនេះ។ ប្រភពដដែលបន្តថា ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនជាអ្នកប្រកបរបរដងជ័រច្បោះ និងរកបន្លែ ផ្លែឈើ រកឃ្មុំ ដើម្បីលក់ដូរប្រចាំថ្ងៃ។ ព្រៃព្រះរការ គឺជាព្រៃធំទី២ ក្នុងខេត្តព្រះវិហារ បន្ទាប់ពីព្រៃឡង់ ដែលសម្បូរទៅដោយជីវចម្រុះ សត្វព្រៃគ្រប់ប្រភេទ និងឈើប្រណិត ជាពិសេសដើមឈើទាល ឬដើមជ័រទឹក ជាដើម។
ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាបទល្មើសព្រៃឈើនៅតំបន់ព្រៃព្រះរការ មេឃុំប្រមេរុ លោក សឹម លាម បានឱ្យដឹងថា លោកមិនសូវបានដឹងរឿងបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងករណីកាប់ឈើ និងដឹកឈើនៅតំបន់ព្រៃព្រះរការនេះទេ ដោយថា ករណីនេះហួសពីដែនសមត្ថកិច្ចរបស់លោក។
លោកថា៖ «ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអ្នកជំនាញគេផ្ទាល់ទៅ! បើថាខ្ញុំ ខ្ញុំនៅឃុំនេះ ក៏មិនសូវបានដឹង គឺការងារនៅសាលាឃុំច្រើន គឺមិនសូវបានដឹង។ ហើយសំខាន់ដោយសារតែមន្ត្រីឧទ្យានុរក្សគេនៅនោះ ខ្ញុំពឹងផ្អែកទៅលើមន្ត្រីឧទ្យានុរក្សដែរហ្នឹង»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំសំអាងអញ្ចេះទេ សំអាងថាខាងបរិស្ថានគេចេញ-ចូល [ក្នុងព្រៃព្រះរការ] គឺថាទុកឱ្យខាងជំនាញ[មន្ត្រីឧទ្យានុរក្ស] គេធ្វើការងារហ្នឹងទៅ»។
ចំណែកអភិបាលស្រុកត្បែងមានជ័យ លោក នុត សុភ័ណ្ឌ សុំមិនធ្វើការអត្ថាធិប្បាយជុំវិញការលើកឡើងរបស់សហគមន៍នោះទេ ដោយលោកបង្វែរសំណួរឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានសួរទៅខាងមន្ត្រីបរិស្ថានវិញ។
អភិបាលខេត្តព្រះវិហារ លោក គីម រិទ្ធី និងប្រធានមន្ទីរបរិស្ថានខេត្តព្រះវិហារ លោក សុង ច័ន្ទសុជាតិ មិនអាចសុំការអត្ថាធិប្បាយបានដែរ ដោយទូរសព្ទចូលជាច្រើនលើក មិនមានអ្នកទទួល។
តែយ៉ាងណា ប្រធានមន្ទីរបរិស្ថានខេត្តព្រះវិហារ លោក សុង ច័ន្ទសុជាតិ ធ្លាប់បានប្រាប់វីអូឌីកាលពីចុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២ថា លោកពុំទាន់បានទទួលព័ត៌មានដែលថាមានបទល្មើសព្រៃឈើនោះទេ ហើយរបាយការណ៍ដែលសហគមន៍ជនជនជាតិដើមកួយ រកឃើញបទល្មើសកន្លងមកនោះ ក៏រូបលោក និងមន្ត្រីបរិស្ថាន ធ្លាប់បានចុះទៅពិនិត្យទីតាំងនោះដែរ ប៉ុន្តែមិនបានរកឃើញបទល្មើសនោះទេ។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលសមាគមអាដហុកប្រចាំខេត្តព្រះវិហារ លោក ឡោ ចាន់ យល់ឃើញប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងការលើកឡើងរបស់សហគមន៍ដែរ ដោយថា មន្ត្រីបរិស្ថានហាក់មិនសូវសកម្មក្នុងការទប់ស្កាត់បទល្មើសព្រៃឈើនោះទេ។ លោកបន្តថា តំបន់ព្រៃព្រះរការ ក៏ដូចជាតំបន់ព្រៃឡង់ កំពុងរងការបំផ្លិចបំផ្លាញព្រៃឈើពីសំណាក់ក្រុមឈ្មួញ និងអ្នកមានអំណាច ប៉ុន្តែអាជ្ញាធរបែរជាព្រងើយកន្តើយ មិនអើពើ និងបង្ក្រាបបទល្មើសទៅវិញ។
លោកថា៖ «តំបន់ព្រៃព្រះរការក្តី តំបន់ពួកគាត់រស់នៅក្តី គឺភាគច្រើនមានការកាប់បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ ជាពិសេសទៅនឹងព្រៃឈើ [ព្រៃឡង់] ហើយអាជ្ញាធរគាត់ហាក់បីដូចជាមិនសូវបានយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការចាត់វិធានការទៅនឹងអ្នកដែលបានកាប់បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិទាំងអស់ហ្នឹងទេ សូម្បីតែនៅស្នាក់ការសន្តិសុខនៅជាប់ហ្នឹងសោះ បែរជាត្រូវបានឈ្មួញ ត្រូវបានអ្នកមានអំណាចកាប់បំផ្លាញខ្ទេចខ្ទីអស់ ក៏អាជ្ញាធរហាក់បីដូចជាមិនមានការបង្ក្រាបសោះ»។
មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលរូបនេះ ជំរុញឱ្យមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធបង្កើនការយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការការពារព្រៃឈើ ឱ្យបានខ្លាំងក្លាបន្ថែមទៀត ដោយថា យន្តការនានាដែលរដ្ឋាភិបាលបានដាក់ចេញដើម្បីទប់ស្កាត់ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនាពេលកន្លងមក ហាក់មិនមានប្រសិទ្ធភាពនោះទេ។
លោកថា៖ «ប្រសិនជារាជរដ្ឋាភិបាលបើកចិត្តឱ្យទូលាយទៅនឹងសហគមន៍ការពារព្រៃឈើ ក៏ដូចជាធនធានធម្មជាតិអស់ហ្នឹង រាជរដ្ឋាភិបាលគួរណាបញ្ជាទៅមន្ត្រីជំនាញថា្នក់ក្រោមរបស់ខ្លួន ដើម្បីឱ្យធ្វើការងារជាមួយសហគមន៍ដែរ អាហ្នឹងអាចការពារបានមួយចំនួនធំដែរ។ ប៉ុន្តែប្រសិនជាមន្ត្រីទាំងអស់ គាត់មិនបើកចិត្តឱ្យទូលាយ ហើយរាជរដ្ឋាភិបាលអត់បញ្ជាទៅនឹងមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមជារបស់ខ្លួនទៀត ខ្ញុំជឿជាក់ថា ថ្ងៃមុខនឹងវាល ឬនឹងខ្ទេចខ្ទីអស់ជាមិនខាន»។
តាមអង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ (Amnesty International) បានចេញរបាយការណ៍មួយនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២ បានបង្ហាញថា ព្រៃឈើចំនួន៦ ២៧១ហិកតា ត្រូវបានកាប់បំផ្លាញនៅក្នុងដែនជម្រកសត្វព្រៃចំនួនពីរ ក្នុងនោះមានដែនជម្រកសត្វព្រៃឡង់ និងដែនជម្រកសត្វព្រៃព្រះរការ ដោយការកាប់ឈើខុសច្បាប់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់កំពុងប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់សិទ្ធិ និងវប្បធម៌របស់ជនជាតិដើមភាគតិច។
លើសពីនេះ អង្គការ Amnesty International បានរកឃើញទៀតថា អាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ ជាពិសេសមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន មិនបានអើពើ និងមិនខ្វល់ចំពោះការរាយការណ៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋពាក់ព័ន្ធបទល្មើស ខណៈសកម្មភាពចុះទៅស៊ើបអង្កេតខ្លះរបស់មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន ធ្វើឡើងដើម្បីទទួលលុយក្រោមតុពីជនល្មើសតែប៉ុណ្ណោះ។
ត្រលប់មកកាន់ប្រជាសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចកួយ នៅជាប់តំបន់ការពារព្រៃព្រះរការវិញ លោក ថោង ស៊ុត បាននិយាយថា ការថែរក្សា និងអភិរក្សព្រៃឈើឱ្យបានគង់វង្ស អាចបញ្ចៀសបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងអាចជួយសម្រួលដល់ជីវភាពសហគមន៍ដែលរស់នៅពឹងអាស្រ័យការរកអនុផលព្រៃឈើ ជាដើម។
លោកថា៖ «ដើម្បីការពារធនធានសម្បតិ្តធម្មជាតិ ដែលព្រៃឈើកាត់បន្ថយការព្យុះភ្លៀងអី។ ហើយម្យ៉ាងទៀត ព្រៃព្រះរការនេះ គឺជាកន្លែងទឹកដីយើងទាំង៣ស្រុកនេះ សម្រាប់ដកហូតអនុផលព្រៃឈើ ដូចជា បន្លែបង្ការអ្វី យើងមិនបាច់ទៅទីផ្សារអីទេ ស្រួល! កាលណាតែអស់ព្រៃនេះ អ្នកជិតខាង[មិន]ដឹងរកអ្វីទេ! កាលពីដើមឡើយ ពួកខ្ញុំមានព្រៃមានអី ពួកខ្ញុំមិនដែលចំណាកស្រុកទេ ត្រូវការអីចូលតែក្នុងព្រៃបានបន្លែ»៕
