រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជាច្បាប់កំពូល និងជាមូលដ្ឋានគតិយុត្តសំខាន់បំផុតសម្រាប់ជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលច្បាប់នេះតម្រូវឱ្យរដ្ឋាភិបាលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតមានកាតព្វកិច្ចអនុវត្ត ដើម្បីពង្រឹងឯកភាពជាតិប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ចំពោះវាសនាអនាគតជាតិ។
បុព្វកថានៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បានចារឹកថា៖ «យើងជាប្រជារាស្ត្រខ្មែរដែលធ្លាប់មានអរិយធម៌ឧត្តុង្គឧត្តម ប្រទេសជាតិថ្កុំថ្កើង និងកិត្យានុភាពខ្ពង់ខ្ពស់ បានធ្លាក់ខ្លួនដ៏សែនរន្ធត់ ក្នុងអំឡុងពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ឆ្លងកាត់ទុក្ខសោក វិនាសអន្តរាយ មហាសោកស្ដាយ»។
ឆ្លងតាមបទពិសោធន៍នេះ កម្ពុជា៖ «បានភ្ញាក់រឭក ប្ដូរផ្ដាច់រួមគ្នាពង្រឹងឯកភាពជាតិ រក្សាការពារទឹកដី កសាងប្រទេសជាតិឱ្យទៅជាកោះសន្តិភាពឡើងវិញ ផ្អែកលើប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ធានាសិទ្ធិមនុស្ស គោរពច្បាប់ ទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ ចំពោះវាសនាអនាគតជាតិ ឱ្យបានឈានឡើងរីកចម្រើនលូតលាស់ សម្បូររុងរឿងជានិច្ចនិរន្តរ៍»។
ក៏ប៉ុន្តែ២៩ឆ្នាំ ក្រោយច្បាប់នេះប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ អ្នកនយោបាយខ្មែរបាននាំគ្នាធ្វើវិសោធនកម្ម ឬកែច្បាប់កំពូលនេះ «ចំនួន៩លើក» រួចមកហើយ តាមការចង់បានរបស់ពួកគេ ដែលការកែច្រើនធ្វើឡើងពេលមានជម្លោះនយោបាយ ហើយត្រូវបានគេមើលឃើញថាធ្វើឱ្យលំហប្រជាធិបតេយ្យរួមតូចរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
ថ្មីៗនេះទៀតសោត បើគ្មានអ្វីប្រែប្រួលទេ ច្បាប់កំពូលនេះនឹងត្រូវកែជាលើកទី១០ មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ នីតិកាលទី៧ ចូលមកដល់។
សេចក្ដីសម្រេចចុះថ្ងៃទី៨ ខែកក្កដានេះ គណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានយល់ព្រមទាំងស្រុង ដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យធ្វើវិសោធនកម្មចំនួន៨មាត្រា ដែល២មាត្រាក្នុងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែម និង៦មាត្រាទៀតក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្នុងនោះមានទាំងមាត្រា៨៩ និង៩៨។
រដ្ឋាភិបាលបានសម្អាងថា ការស្នើកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី១០នេះ ធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណង ដើម្បីធានាឱ្យស្ថាប័នកំពូលរបស់ជាតិ ជាពិសេសស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ ឬរដ្ឋាភិបាល អាចដំណើរការទៅដោយរលូន មាននិរន្តរភាព និងធានាស្ថិរភាពនយោបាយរបស់ប្រទេសគ្រប់កាលៈទេសៈ។
ជាការកត់សម្គាល់ ការស្នើកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី១០នេះ ស្របពេលការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ នីតិកាលទី៧ នឹងចូលមកដល់នៅឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ និងចរន្តផ្សះផ្សាជាតិដែលជាការចង់បានរបស់សហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ មិនទាន់ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅឡើយ។
សំណួរត្រង់ថា តើការស្នើកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី១០នេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងបញ្ហាអ្វីខ្លះ?
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា លើកឡើងថា លោកមិនទាន់បានអានខ្លឹមសារទាំងស្រុងនៃសេចក្តីព្រាងទាំងស្រុង ដែលបក្សកាន់អំណាចស្នើដើម្បីសុំធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះនៅឡើយទេ។ ប៉ុន្តែលោកថា មាត្រា៩៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺរដ្ឋសភាអាចទម្លាក់សមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ឬរដ្ឋាភិបាលពីតំណែងបាន តាមរយៈធ្វើញត្តិស្តីបន្ទោស ដែលត្រូវការសំឡេងសមាជិកសភាចំនួន៣០រូប។
លោកថា យន្តការនេះអាចជាការបារម្ភរបស់គណបក្សកាន់អំណាចនៅពេលខាងមុខ បើមានវត្តមានតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំងនៅក្នុងសភាឡើងវិញ ដែលការស្នើកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅពេលនេះ ប្រហែលជាយុទ្ធសាស្ត្រទប់ស្កាត់ការដាក់បន្ទុកចោទប្រកាន់លើមន្ត្រីអសកម្ម ដោយថា កន្លងទៅ បញ្ហានេះជារឿងរសើបនៅក្នុងសភា។
ប៉ុន្តែលោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា យល់ថា ជម្រើសចាំបាច់ដើម្បីកាត់បន្ថយបញ្ហាសង្គម និងឆ្លើយតបទៅនឹងសេចក្ដីត្រូវការចាំបាច់របស់ប្រជាពលរដ្ឋនោះ គួរកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត និងសុក្រឹតភាពប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ និងទប់ស្កាត់ការរំលោភអំណាចទៅលើស្ថាប័នរដ្ឋសភា។
លោកថា៖ «ប៉ុន្តែយើងឃើញថា ការជំរុញឱ្យធ្វើវិសោធនកម្មមួយចំនួន ដើម្បីរក្សានូវលំនឹងរដ្ឋាភិបាលអាណត្តិក្រោយហ្នឹង ឬអាណត្តិក្រោយៗទៀត កុំឱ្យមានភាពងាយស្រួល និងងាយរង្គោះរង្គើពេក គេហៅថាជាការរក្សាស្ថិរភាពគណៈរដ្ឋមន្ត្រីថ្មី នៅអាណត្តិ២០២៣ និង២០២៨ជាង នេះជាទស្សនៈខ្ញុំមើលឃើញ»។
អ្នកវិភាគនយោបាយជើងចាស់ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ លើកឡើងថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញដើម ដែលប្រកាសឱ្យប្រើចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៣ ជាឆន្ទៈប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ដែលតាក់តែងឡើងដោយសភាធម្មនុញ្ញ ឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោត។
លោកគិតថា ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់កំពូលនេះគួរមានការយល់ព្រមពីម្ចាស់ឆ្នោត តាមរយៈការដាក់ក្នុងកម្មវិធីនយោបាយនៅថ្ងៃឃោសនារកសំឡេងឆ្នោតខាងមុខ ទើបឆ្លុះបញ្ចាំងពីស្មារតីដើម បើមិនដូច្នោះទេ ស្មារតីច្បាប់ថ្មីខ្វះភាពស្របច្បាប់ នឹងអាចបង្កជាឧបសគ្គសង្គម។
លោកថា៖ «ច្បាប់ហ្នឹងបង្កើតជាបញ្ហាហើយ ច្បាប់ហ្នឹងអត់គេហៅថានីត្យានុកូលភាពទេ [ភាពស្របច្បាប់] គឺអត់មានកម្លាំងសីលធម៌ និងកម្លាំងច្បាប់ អត់មានទម្ងន់ទេ»។
អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន លោក សុន ឆ័យ ធ្លាប់លើកឡើងថា មាត្រា៨៩ និង៩៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បានផ្ដល់ឱកាសឱ្យតំណាងរាស្ត្រអាចកោះអញ្ជើញមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល មកសួរដេញដោលក្នុងសភា ឬធ្វើញត្តិស្តីបន្ទោស ដើម្បីពង្រឹងប្រសិទ្ធភាពលើការអនុវត្តច្បាប់។ តែយ៉ាងណា លោកបារម្ភថា គណបក្សសំឡេងភាគតិច អាចនឹងលែងបានប្រើសិទ្ធិនេះដើម្បីដាស់តឿនមន្ត្រីអសកម្ម បើសិទ្ធិនេះត្រូវបានរឹតត្បិត។
អនុប្រធានបណ្ដោះអាសន្នគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន យល់ឃើញថា ច្បាប់ជាឧបករណ៍គ្រោះថ្នាក់ដែរ បើការកែច្បាប់សម្រាប់តែប្រយោជន៍ក្រុម ដែលនឹងបង្កជាវិបត្តិសង្គម។
លោកថា៖ «យើងអត់ចង់ឃើញកម្ពុជាដើរថយក្រោយទេ បច្ចុប្បន្នប្រទេសក្នុងតំបន់ដូចជាស្រីលង្កា កំពុងធ្លាក់ទៅក្នុងវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរ ហើយយើងអត់ចង់ឃើញកម្ពុជាធ្លាក់ចូលទៅក្នុងវិបត្តិបែបហ្នឹងទេ»។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា មានប្រសាសន៍ថា ដើម្បីកាត់បន្ថយបញ្ហាចាក់ស្រែះលើទីលានប្រកួតនយោបាយ ជាអាទិភាព រដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ ជាជាងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ខណៈលោកយល់ថា ច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយកំពុងបើកផ្លូវឱ្យរឹបអូសឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោត និងអព្យាក្រឹត្យភាពចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញា រួមទាំងប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត។
បើមិនដូច្នេះទេ លោកគិតថា របត់នយោបាយនៅកម្ពុជាពេលនេះ ដូចគ្នាទៅនឹង៣០ឆ្នាំមុន ដែលកម្ពុជាអនុវត្តរបបកុម្មុយនីស្ត។
លោកថា៖ «យើងប្រកាន់យករបបសេរីពហុបក្ស មានន័យថា ពហុគំនិត មិនមែនគំនិតតែមួយទេ! អ៊ីចឹងបើយើងយកគំនិតតែមួយ យើងបានវិលត្រលប់ទៅទសវត្សរ៍ទី៨០ ដែលយើងមានបក្សតែមួយ»។
លោក មឿន តុលា ផ្តល់ជាទស្សនៈថា បើកម្ពុជាបន្តដើរលើរបត់នយោបាយចាស់ កម្ពុជានឹងបន្តខាតបង់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចដែលកម្ពុជាធ្លាប់ទទួលបានពីក្រុមប្រទេសលោកសេរី មានទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ជាដើម រួមទាំងប៉ះពាល់ដល់មុខមាត់កម្ពុជាលើឆាកអន្តរជាតិផងដែរ។
យ៉ាងណា សម្រាប់អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សវុណ្ណរ៉ា យល់ថា ការស្នើកែច្បាប់ពេលនេះអាចជាអាវុធមុខពីរ ដែលទី១ បើការកែច្បាប់នេះបានការពារផលប្រយោជន៍ជាតិពិតប្រាកដមែន ហើយឈានទៅដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយនោះ បក្សកាន់អំណាចនឹងទទួលបានការគាំទ្រពីមហាជន។ តែផ្ទុយទៅវិញ លោកថា បើជម្រើសថ្មីនេះមិនឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការចាំបាច់របស់ប្រជាពលរដ្ឋទេ បក្សកាន់អំណាចអាចប្រឈមនឹងភាពរង្គោះរង្គើលើយន្តការបន្តវេនទៅថ្ងៃអនាគត៕
