ប្រធានបទមូលដ្ឋានយោធារាម នៅខេត្តព្រះសីហនុ ដែលគេសង្ស័យថា កម្ពុជាផ្តល់សិទ្ធិផ្តាច់មុខទៅឱ្យរដ្ឋអំណាចក្រុងប៉េកាំងនោះ ត្រូវបានសហរដ្ឋអាមេរិកលើកយកមកជជែកគ្នាម្តងហើយម្តងទៀត និងជំរុញឱ្យកម្ពុជាបង្ហាញការពិតលើរឿងនេះ។
សហរដ្ឋអាមេរិកមិនមែនទើបតែជំរុញឱ្យកម្ពុជាបង្ហាញការពិតក្នុងរដ្ឋបាលរបស់ប្រធានាធិបតីថ្មី លោក ចូ បៃឌិន នោះទេ ប៉ុន្តែបញ្ហានេះបានកើតឡើងតាំងពីអាណត្តិរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ កាន់អំណាចម៉្លេះ ពោលគឺតាំងពីមានការវាយកម្ទេចអគារដែលសាងសង់ដោយជំនួយរបស់អាមេរិកចំនួនពីរ ក្នុងភូមិសាស្ត្រមូលដ្ឋានយោធារាម អំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០ ដោយជំនួសមកវិញនូវការកសាងអគារថ្មីដែលជាជំនួយរបស់ចិន។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងឱកាសបើកការដ្ឋានសង់ស្ពានឆ្លងទន្លេបាសាក់ ភ្ជាប់ពីកោះពេជ្រទៅកោះនរា និងពីកោះនរា ទៅផ្លូវជាតិលេខ១ កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២០ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន មានប្រសាសន៍ថា ការតវ៉ាករណីមូលដ្ឋានទ័ពចិននៅកម្ពុជានេះ គឺមានបំណងធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់រូបលោក ដូចគ្នាទៅនឹងការធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់អតីតព្រះមហាក្សត្រ សម្តេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ កាលពីឆ្នាំ១៩៧០ ក្រោមហេតុផលវត្តមានពួកយៀកកុងនៅលើដីខ្មែរ។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចមកកាន់កម្ពុជា អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក អ្នកស្រី Wendy Sherman បានចោទសួរកម្ពុជាជុំវិញការកម្ទេចអគារយោធាដែលជាជំនួយរបស់ខ្លួន និងបានបង្ហាញកង្វល់យ៉ាងខ្លាំងជាថ្មីទៀតចំពោះបញ្ហាវត្តមានយោធាចិននៅកំពង់ផែរាម។ ជាការឆ្លើយតបបញ្ហានេះ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលបានសន្យាឱ្យក្រុមមន្ត្រីអនុព័ន្ធយោធារបស់អាមេរិកធ្វើទស្សនកិច្ចទៅតំបន់កំពង់ផែរាមតែម្តង។
យ៉ាងណា ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ក្រុមមន្ត្រីអនុព័ន្ធយោធារបស់អាមេរិកទៅកាន់តំបន់មូលដ្ឋានយោធារាម កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១នេះ មិនបានផលអ្វីឡើយ ហើយអាមេរិកថែមទាំងចោទកម្ពុជាថាមានបំណងលាក់បាំងការពិត ដោយមិនឱ្យមន្ត្រីខ្លួនបានពិនិត្យមើលសព្វកន្លែង ខណៈកម្ពុជាបានចោទអាមេរិកវិញថា បានបំភ្លៃការពិត និងមានបំណងបង្កើតសេណារីយ៉ូថ្មីៗ ដើម្បីបំផ្លាញទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរ។
សំណួរត្រង់ថា បើភាគីទាំងពីរនៅតែមិនទាន់យល់គ្នាបែបនេះ តើអាចមានគន្លឹះអ្វីដើម្បីបញ្ចប់ការសង្ស័យជុំវិញបញ្ហាមូលដ្ឋានយោធារាមនេះបាន?
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅកម្ពុជា លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មានប្រសាសន៍ថា មានហេតុផលមួយចំនួនធ្វើឱ្យអាមេរិកបន្តចោទសួរកម្ពុជារឿងមូលដ្ឋានយោធារបស់ចិននៅតំបន់រាមម្តងហើយម្តងទៀត ដូចជាការកម្ទេចអគារចំនួន២ដែលជាជំនួយរបស់ខ្លួនដោយគ្មានការជូនដំណឹង ហើយសង់ជំនួសដោយអគារដែលជាជំនួយរបស់ចិន។
ក្រៅពីនេះ លោកថា ការកសាងព្រលានយន្តហោះដ៏ធំនៅខេត្តកោះកុង ក្នុងតំបន់ដីសម្បទានរបស់ក្រុមហ៊ុនចិន ព្រមទាំងការប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នារវាងអាមេរិកនិងចិនលើបញ្ហាភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ដែលទាមទារឱ្យកម្ពុជាបង្ហាញការពិតលើរឿងនេះ ខណៈអាមេរិកបារម្ភខ្លាចប៉ះពាល់ដល់គោលនយោបាយឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក និងផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួន ប្រសិនបើបញ្ហាមូលដ្ឋានយោធាចិននៅកម្ពុជា គឺជារឿងពិត។
លោកបន្តថា៖ «នៅក្នុងក្របខណ្ឌតំបន់ហ្នឹង យើងគិតទៅ ប្រទេសចិនអត់មានចាប់ប្រទេសណាបានដែលមានព្រំដែនសមុទ្រក្រៅពីកម្ពុជាទេ។ អានេះជាកិច្ចការមួយដែលធ្វើឱ្យមហាអំណាចប្រជែងគ្នាហ្នឹងកាន់តែបារម្ភ កាន់តែគិតអំពីសក្តានុពលរបស់ចិន ពីព្រោះគេមិនគិតថាកម្ពុជា[ងាក]ទៅអាមេរិកអីទេ សំខាន់កុំឱ្យកម្ពុជាងាកឈរទៅខាងចិនខ្លាំងពេក ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់យុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក។»
ការវាយកម្ទេចអគារដែលជាជំនួយរបស់អាមេរិក ធ្វើឡើងស្របគ្នានឹងការចុះផ្សាយរបស់កាសែតអាមេរិក The Wall Street Journal កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩ ដោយអះអាងថា កម្ពុជានិងចិនបានចុះហត្ថលេខាជាសម្ងាត់លើកិច្ចព្រមព្រៀងយោធាមួយជាមួយគ្នា។ កិច្ចព្រមព្រៀងនោះ កម្ពុជាបានអនុញ្ញាតឱ្យចិនមានសិទ្ធិផ្ដាច់មុខចូលទៅប្រើប្រាស់មូលដ្ឋានកងទ័ពជើងទឹករាមក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំ ហើយកិច្ចព្រមព្រៀងនេះអាចបន្តឡើងវិញនៅរៀងរាល់១០ឆ្នាំម្ដង។
ប្រភពកាសែតបរទេសដដែលបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាក៏បានអនុញ្ញាតឱ្យចិនដាក់ពង្រាយបុគ្គលិកយោធា រក្សាទុកសព្វាវុធ និងអនុញ្ញាតឱ្យនាវាចម្បាំងចិនចូលចតបានថែមទៀតផង។
យ៉ាងណា កាលពីខែតុលាឆ្នាំមុននោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់ថា លោកធុញទ្រាន់ចំពោះពួកបរទេសនិងខ្មែរមួយចំនួនដែលចោទរឿងវត្តមានទ័ពចិននៅកម្ពុជាម្តងហើយម្តងទៀត បើទោះបីជាលោកធ្លាប់បានបដិសេធរឿងនេះជាច្រើនសារក្តី។ ហើយលោកក៏បានជំរុញឱ្យពួកគេបង្ហាញភស្តុតាងជុំវិញការចោទប្រកាន់នេះ ដោយលោកថា ប្រសិនបើពួកគេមិនបង្ហាញភស្តុតាងទេ មានន័យថាពួកគេទាំងនោះកំពុងបង្កើតរឿងភូតកុហក។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា លើកឡើងទៀតថា មែនទែនទៅ កម្ពុជាមិនអាចលាក់បាំងអ្វីជាមួយអាមេរិកបានឡើយ ប៉ុន្តែភាគីអាមេរិកចង់ដឹងជំហរកម្ពុជាលើបញ្ហានេះតែប៉ុណ្ណោះ ហើយការបង្ហាញការពិតទៅអាមេរិកជុំវិញបញ្ហានៅតំបន់មូលដ្ឋានយោធារាម ក៏មិនមានអ្វីជារឿងពិបាកនោះដែរ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «កម្ពុជាគួរពិចារណាដែរ ប្រសិនបើមានការលើកឡើងឬមានការសង្ស័យអ៊ីចឹង គួរតែអញ្ជើញសេនាអនុព័ន្ធយោធាដែលសង្ស័យហ្នឹងឱ្យទៅមើលទៅ ព្រោះអីកម្ពុជាគ្មានអីទៅលាក់កំបាំងសហគមន៍អន្តរជាតិទេ ហើយគ្មានវត្តមានអីយោធាបរទេសនៅកម្ពុជាទេ ដូចប្រសាសន៍លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិអ៊ីចឹង»។
ក្រោយដំណើរទស្សនកិច្ចទៅកាន់តំបន់រាមមិនទទួលបានជោគជ័យ មន្ត្រីអនុព័ន្ធយោធាអាមេរិកបានស្នើឱ្យកម្ពុជារៀបចំដំណើរទស្សនកិច្ចទៅទីតាំងមានវិវាទនោះម្តងទៀត។
ក្នុងសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់ក្រសួងការពារជាតិ កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែមិថុនា បញ្ជាក់ថា ចំពោះសំណើទៅទស្សនកិច្ចនៅកំពង់ផែរាមនាពេលអនាគត កម្ពុជានឹងពិចារណាយ៉ាងហ្មត់ចត់តាមករណីនីមួយៗ។
ក្រសួងការពារជាតិ បានស្នើដោយទទូចឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកបញ្ឈប់ការបង្កើតសេណារីយ៉ូថ្មីៗដែលនាំមកនូវភាពអវិជ្ជមាន និងត្រូវគោរពដល់អធិបតេយ្យភាពនិងលក្ខណការណ៍កងទ័ពរបស់កម្ពុជា ហើយសកម្មភាពទាំងឡាយណានៅបរិវេណមូលដ្ឋានកងទ័ពដែលបានទទួលការអនុញ្ញាត គឺជាការធ្វើទស្សនកិច្ច ពុំមែនជាការទៅត្រួតពិនិត្យឬឆែកឆេរនោះឡើយ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោកបណ្ឌិត សេក សុជាតិ មើលឃើញថា ដើម្បីបញ្ចប់ការសង្ស័យមកលើកម្ពុជាពីសំណាក់អាមេរិក ភាគីទាំងពីរគប្បីមានការជជែកគ្នា ដាក់របៀបវារៈច្បាស់លាស់ជាមុន មុននឹងធ្វើទស្សនកិច្ចទៅតំបន់យោធារាមជាថ្មីទៀត។
លោកបន្ថែមថា៖ «សម្រាប់ខ្ញុំៗនៅតែជជែកលើចំណុចមួយ ដោយកម្ពុជានិងសហរដ្ឋអាមេរិកគួរតែជជែកគ្នាមុនចុះទៅមើល [មូលដ្ឋានយោធារាម] ហើយដាក់ជារបៀបវារៈមួយថា សហរដ្ឋអាមេរិកពេលសុំចុះទៅមើលហ្នឹង មើលកន្លែងនេះៗ ហើយមើលរបៀបម៉េច គឺបញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់ទៅ។ ហើយភាគីកម្ពុជាអនុញ្ញាតឱ្យមើលកន្លែងណា អាចមើលបាន មើលរបៀបម៉េចអីរបៀបម៉េច! បើជជែកគ្នាមុនពេលទៅមើលហ្នឹងឱ្យបានច្បាស់លាស់ មុននឹងចុះទៅ»។
ស្រដៀងគ្នានេះ នាយកប្រតិបត្តិវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន មានប្រសាសន៍ថា ប្រសិនបើដំណើរទេស្សនកិច្ចលើកទី១ទៅកាន់តំបន់រាម ពីសំណាក់មន្ត្រីអនុព័ន្ធយោធាអាមេរិកមានការមិនពេញចិត្ត ភាគីទាំងពីរគប្បីមានកិច្ចប្រជុំជជែកឱ្យយល់គ្នាជាមុន ហើយអាចទៅធ្វើការត្រួតពិនិត្យនៅតំបន់ចម្រូងចម្រាសនេះជាលើកទី២បាន។ ប៉ុន្តែលោកថា បើនៅមិនយល់គ្នាទៀត ភាគីទាំងពីរ គប្បីប្រើការដោះស្រាយផ្នែកការទូត ហើយច្រកនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស គឺជាអាវុធដ៏សំខាន់សម្រាប់កម្ពុជាប្រើប្រាស់តែម្តង។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ប្រសិនបើជាដំណើរទស្សនកិច្ចឬការត្រួតពិនិត្យលើកទី១ មិនទទួលបានជោគជ័យ ឬខាងសហរដ្ឋអាមេរិកមិនពេញចិត្តទេ កម្ពុជានិងស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកនៅកម្ពុជាហ្នឹង គួរតែមានប្រជុំពិភាក្សាគ្នា ជជែកគ្នាឱ្យយល់ពីអ្វីដែលជាផ្នែករំពឹងទុករបស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងអ្វីដែលកម្ពុជាអាចបើកចំហឱ្យទៅទស្សនកិច្ចឬទៅត្រួតពិនិត្យបាន។ បើសិនជាព្រមព្រៀងគ្នា ត្រូវទៅធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចនិងត្រួតពិនិត្យហ្នឹងមួយសារទៀតទៅ ឱ្យវាចប់រឿង»។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា មាត្រា៥៣ ចែងថា កម្ពុជាប្រកាន់ខ្ជាប់ជានិច្ចនូវនយោបាយអព្យាក្រឹត្យ អចិន្ត្រៃយ៍ និងមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ហើយរួមរស់ដោយសន្តិសហវិជ្ជមានជាមួយប្រទេសជិតខាង និងប្រទេសដទៃទៀតទាំងអស់នៅលើសកលលោក។
មាត្រាដដែលនេះថា កម្ពុជាមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានមូលដ្ឋានយោធាបរទេសនៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួន ហើយក៏មិនអនុញ្ញាតឱ្យមានមូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួននៅបរទេសដែរ លើកលែងតែក្នុងក្របខណ្ឌរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិប៉ុណ្ណោះ។
ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់អះអាងថា មកទល់ពេលនេះ កម្ពុជាមិនបានផ្តល់សិទ្ធិណាមួយដល់ចិនក្នុងការតាំងមូលដ្ឋានយោធាលើទឹកដីកម្ពុជានោះឡើយ ហើយនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមានតែចិនជាអ្នកវិនិយោគ តែគ្មានកងទ័ពចិននោះទេ។
យ៉ាងណា លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា និយាយថា កម្ពុជានៅតែត្រូវការពឹងផ្អែកទៅលើនយោបាយប្រទេសលោកខាងលិច ដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសនាំមុខគេ ហើយការប្រកាន់ជំហរអព្យាក្រឹត្យដូចចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទើបកម្ពុជាអាចទាញផលប្រយោជន៍សម្រាប់ជាតិបានច្រើន។
លោកបន្ថែមទៀតថា៖ «អ៊ីចឹងកិច្ចការនេះ យើងគួរពិចារណាដែរ កាលណាយើងបោះបង់ផលប្រយោជន៍ ហើយយកបញ្ហានយោបាយជាបញ្ហាធំ ចិនគាំទ្រកម្ពុជាតែមួយសំឡេងទេ ហើយលោកខាងលិចគាំទ្រកម្ពុជាបានច្រើនសំឡេង។ អ៊ីចឹងជាបញ្ហាមួយដែលគួរពិចារណា ដោយយើងឈរនៅលើអព្យាក្រឹត្យភាព ទើបអាចទាញអត្ថប្រយោជន៍ជាតិបានច្រើនជាងការឈរដោយផ្អៀងទៅលើខាងណាមួយ ឈរធ្វើម៉េចឱ្យដូចទៅនឹងទ្រឹស្តីគោលនយោបាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាដែលយើងបានចែង»។
លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន មើលឃើញថា ប្រសិនបើបញ្ហាមូលដ្ឋានយោធារាមមិនត្រូវបានដោះស្រាយឱ្យបានដាច់ស្រឡះ បញ្ហានេះតិចឬ ច្រើននឹងបង្កឱ្យមានភាពប្រេះឆាផ្នែកការទូតរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ លោកបន្តថា វិបត្តិការទូតជាមួយប្រទេសមហាអំណាចកន្លងមកតែងបង្កឱ្យមានរូបភាពអាក្រក់ផ្សេងៗទៅលើប្រទេសតូចតាច ទាំងទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនិងសន្តិសុខ ដូចដែលកើតមាននៅបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា៕
