អ្នកឃ្លាំមើលសង្គមនិងសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាបានកត់សម្គាល់ថា ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជាក្នុងរយៈពេល៤ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានធ្លាក់ចុះខ្លាំងនៅពេលអវត្តមានអតីតគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេនៅកម្ពុជា។
ការលើកឡើងរបស់ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើល បានធ្វើឡើងស្របពេលខួប៤ឆ្នាំគត់នៃការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដោយតុលាការកំពូលកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១នេះ។
អ្នកវិភាគនិងឃ្លាំមើលសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី បានលើកឡើងដោយផ្អែកតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាថា គិតមកទល់នឹងពេលនេះ រដ្ឋាភិបាលនៅមិនទាន់ស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញនៅឡើយទេ។ ចំណែកឯការគំរាមកំហែង ឬការចាប់ចងសកម្មជនអតីតគណបក្សប្រឆាំងនិងសង្គម លោកថា ក៏កើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ដែរ។
លោកលើកឡើងថា៖ «យើងមើលដល់ពេលនេះក៏ការគំរាមកំហែង ការចាប់ខ្លួនសកម្មជនគណបក្សប្រឆាំងនៅតែបន្តទៀតនៅឡើយ។ យើងសួរថាទៅមុខ? សម្រាប់ខ្ញុំគិតថា មិនទាន់មានភាពប្រសើរនៅឡើយ។ បើយើងមើលអំពីអ្វីដែលជាលក្ខខណ្ឌដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ស្ថិតក្រោមរដ្ឋាភិបាលរបស់អ៊ុនតាក់ គឺអត់ទាន់មាន»។
ចំណែកនាយិកាមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោកស្រី ចក់ សុភាព ក៏បានកត់សម្គាល់ដែរថា ក្នុងរយៈពេលនៃអវត្តមានរបស់គណបក្សប្រឆាំងនៅកម្ពុជានេះ ការចាប់ចងសកម្មជននយោបាយ ដីធ្លី សង្គម បរិស្ថាន និងសិទ្ធិមនុស្ស បានកើនឡើងខ្លាំង។ លោកស្រីបានអំពាវនាវឱ្យរដ្ឋាភិបាល ងាកមកដើរតាមគន្លងនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ និងគោរពតាមសន្ធិសញ្ញានិងកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិនានា។
លោកស្រីលើកឡើងថា៖ «យើងឃើញទាំងគណបក្សជំទាស់ ទាំងសារព័ត៌មាន ឬក៏អង្គការសង្គមស៊ីវិល ឬក៏ពលរដ្ឋសាមញ្ញ ដែលគាត់ភាគច្រើនឈរលើជួរមុខ ដែលគាត់ហ៊ានក្នុងការបញ្ចេញមតិ ដែលប្រឈមនឹងការចោទប្រកាន់ ក៏ដូចជាបទចោទនានា ក្នុងករណីខ្លះមានជាប់ឃុំឃាំង ឬក៏មានការចោទប្រកាន់តាមផ្លូវតុលាការផងដែរ»។
ចំណែកអនុប្រធានអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ លោក អំ សំអាត ក៏បានកត់សម្គាល់ដែរថា ស្ថានភាពនយោបាយតានតឹងបានធ្វើឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាក៏បានថយចុះផងដែរ។ តែលោករំពឹងថា បើអ្នកនយោបាយចរចាគ្នាឡើងវិញ នោះស្ថានភាពនយោបាយនិងសិទ្ធិមនុស្សក៏នឹងអាចវិលទៅរកភាពល្អប្រសើរឡើងវិញដែរ។
លោកលើកឡើងថា៖ «យើងឃើញតាំងពីមានការរំលាយអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ស្ថានភាពនយោបាយមានការតានតឹង។ អ៊ីចឹងស្ថានភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងលំហសិទ្ធិមនុស្សមានការធ្លាក់ចុះខ្លាំងរហូតទៅដល់ការរិះគន់ជាបន្តបន្ទាប់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ហើយនិងពីក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្ស ឬក៏អង្គការសហប្រជាជាតិអំពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងលំហប្រជាធិបតេយ្យធ្លាក់ចុះ»។
នៅថ្ងៃដដែល អតីតគណបក្សប្រឆាំងដែលនៅប្រើប្រាស់ឈ្មោះនិងរូបសញ្ញារបស់ខ្លួន បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយដោយអំពាវនាវឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិបន្តដាក់សម្ពាធទៅលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីឱ្យរដ្ឋាភិបាលស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាឡើងវិញ តាមរយៈការផ្ដល់សេរីភាពពេញលេញ និងទម្លាក់ចោលការចោទប្រកាន់លើលោក កឹម សុខា និងអ្នកទោសមនសិការទាំងអស់ដោយឥតលក្ខខណ្ឌ, ផ្ដល់នីតិសម្បទាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិឡើងវិញ, ស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយទូលំទូលាយ សេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ និងដោយមានការចូលរួមពីអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិផងដែរ។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់គណបក្សនេះបានកត់សម្គាល់ថា រយៈពេល៤ឆ្នាំក្រោយការរំលាយគណបក្សនេះមក រដ្ឋាភិបាលបានប្រើប្រាស់អំណាចដោយគ្មានត្រាប្រណី ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ បិទសិទ្ធិសេរីភាព រំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ និងបង្ក្រាបកាន់តែខ្លាំងលើព្រះសង្ឃ សកម្មជននយោបាយ សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស សកម្មជនបរិស្ថាន អ្នកសារព័ត៌មាន និងមន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានា ព្រមទាំងបង្កឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរជាបន្តបន្ទាប់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនិងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសធ្វើឱ្យបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ (EBA) ចំនួន២០ភាគរយ ជាដើម។
តែយ៉ាងណាក្ដី រដ្ឋលេខាធិការ និងជាអ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន បានចាត់ទុកការអំពាវនាវរបស់អតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនេះថា ជាទម្លាប់នយោបាយរបស់អតីតគណបក្សប្រឆាំងដែលតែងតែទៅពឹងពាក់បរទេសឱ្យដាក់សម្ពាធមកលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ លោកក៏បានច្រានចោលដែរថា ការធ្លាក់ចុះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមិនមែនដោយសារតែការអនុវត្តច្បាប់ទៅលើពួកគេនោះទេ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «វាជាទម្លាប់និងជាចរិតនយោបាយរបស់ពួកគាត់ក្នុងការទៅពឹងពាក់បរទេស ទៅអង្វរលន់តួបរទេស ដើម្បីឱ្យគេមកលូកលាន់កិច្ចការផ្ទៃក្នុង និងដាក់សម្ពាធ ដាក់ទណ្ឌកម្មមកលើជាតិសាសន៍របស់ខ្លួនឯង គឺសាធារណជន គេដឹងគ្រប់គ្នាទាំងអស់ហើយ ហើយក៏គ្មានអ្នកណាគេគាំទ្រនូវទង្វើចរិតនយោបាយបែបបរទេសនិយមបែបនេះដែរ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «មែនទែន ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ នៅកម្ពុជាហ្នឹង គឺវាមិនមែនធ្លាក់ចុះដោយសារការផ្ដន្ទាទោសការអនុវត្តច្បាប់លើពួកគាត់នោះទេ។ តែផ្ទុយទៅវិញ ការអនុវត្តច្បាប់ទៅលើក្រុមគាត់ដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដែលធ្វើសកម្មភាពល្មើសច្បាប់ សូម្បីតែព្រះមហាក្សត្រក៏ហ៊ានចេញមុខប្រមាថជាចំហដោយមិនខ្លាចរអែងហ្នឹង គឺថាវាជាការលើកស្ទួយនិងនីតិរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យទៅវិញទេ តាមរយៈការផ្ដន្ទាទោសអ្នកដែលប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់ ក្នុងការថែរក្សាសន្តិសុខសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ»។
គួររម្លឹកជូនថា នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ ក្រុមប្រឹក្សាអង្គជំនុំជម្រះតុលាការកំពូលចំនួន៩រូប ដឹកនាំដោយលោក ឌិត មុន្ទី បានចេញសាលដីកាជាប្រវត្តិសាស្ត្ររំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ទៅតាមបណ្ដឹងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ដោយចោទប្រកាន់ថា គណបក្សនេះមានបំណងផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ តាមរយៈសាលដីកានេះ តុលាការក៏បានសម្រេចព្យួរសិទ្ធិនយោបាយរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ចំនួន១១៨នាក់ ក្នុងម្នាក់ៗចំនួន៥ឆ្នាំ ខណៈគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បានចាត់ចែងបែងចែកអាសនៈសភារបស់អតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ចំនួន៥៥ និងអាសនៈឃុំ-សង្កាត់ ចំនួន៥០០៧ ទៅឱ្យគណបក្សនយោបាយផ្សេងៗទៀត។
គួរជម្រាបជូនថា បន្ទាប់ពីការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧មក សហភាពអឺរ៉ុបបានកាត់ផ្ដាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ (EBA) ២០ភាគរយពីកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ ខណៈសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងពិចារណាក្នុងការបន្តឬមិនបន្តការផ្ដល់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) ដល់កម្ពុជាវិញនៅឡើយទេ ស្របពេលដែលរដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានអនុម័តសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពី «លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា ឆ្នាំ២០២១ ឬ H.R 4686» ផងដែរ៕
