ជាជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ កញ្ញា សយ ពិសី បានជម្នះនឹងឧបសគ្គរហូតក្លាយជាមន្ត្រីទំនាក់ទំនងនៅអង្គការអន្តរជាតិមួយដែលធ្វើការផ្ដោតលើវិស័យអប់រំ ប្រចាំខេត្តរតនគិរី ដែលជាខេត្តសម្បូរជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅមួយចំណោមខេត្តផ្សេងទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
មានស្រុកកំណើតនៅភូមិភ្នំស្វាយ សង្កាត់បឹងកន្សែង ក្រុងបានលុង ខេត្តរតនគិរី កញ្ញា សយពីសី ប្រាប់ វីអូឌី ថាទម្រាំមានថ្ងៃនេះ នាងដើរលើផ្លូវលំបាកអស់រយៈពេល១៦ឆ្នាំ ក្នុងនាមជាកូនច្បង ម្ដាយជាជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ ឪពុកជាជនជាតិខ្មែរ តែពួកគាត់បានលែងលះគ្នាតាំងពីជាង១០ឆ្នាំមុន អំឡុងពេលនាងមានអាយុ១២ឆ្នាំ រៀននៅថ្នាក់ទី៦។
ពិសី ចូលរៀនដំបូងនៅអាយុ៦ឆ្នាំ តែនាងថាការចូលរៀនដំបូងនោះរៀនមិនពូកែដូចមិត្តភក្តិរួមថ្នាក់ទេ រហូតត្រួតថ្នាក់ដោយសារនាងមិនបានរៀនចាប់ពីសាលាមត្តេយ្យមកដូចកុមារដទៃទៀត។
ពិសី រៀបរាប់ថា៖ «ខ្ញុំរៀននៅថ្នាក់ទី៤ គ្រួសារខ្ញុំ គាត់ចាប់ផ្ដើមរកាំរកូសគ្នា [មិនចុះសម្រុងគ្នា]។ ពេលហ្នឹងខ្ញុំអត់សូវសប្បាយចិត្តប៉ុន្មានទេ ប៉ា! យើងអត់ដឹង[គាត់]នៅឯណា ម៉ាក់យើង គាត់នៅតែម្នាក់ឯង។ […] រហូតខ្ញុំរៀនថ្នាក់ទី៦ ខ្ញុំដឹងថាគ្រួសារខ្ញុំគាត់បែកគ្នាមែនទែន»។
ម្ដាយ ពីសី ដើមឡើយជាកសិករ តែក្រោយមក គាត់ចាប់យកមុខរបរជាអ្នកបោសសម្អាតនៅសណ្ឋាគារមួយក្នុងខេត្តភាគឦសាននេះ រួមទាំងការងារបោកគក់ដោយដៃតាមផ្ទះមួយចំនួនទៀតក្រោយលែងលះគ្នា រីឯឪពុកជាជនជាតិខ្មែរ មានមុខរបរជាគិលានុបដ្ឋាក ឬគ្រូពេទ្យ។
ក្រោមដំបូលគ្រួសារដែលឪពុកម្ដាយបែកបាក់គ្នានេះ ពីសី ប្រាប់យើងថា សេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារនាងធ្លាក់ដល់កម្រិតសូន្យ ហើយអម្រែកនៃបន្ទុកគ្រួសារបានធ្លាក់ទៅលើម្ដាយនាងតែម្នាក់ឯង ក្នុងគ្រួសារដែលមានកូន៣នាក់ក្នុងបន្ទុកផង។
ប៉ុន្តែថា ម្ដាយនាងមិនព្រមចុះចាញ់នឹងស្ថានភាពបែបនេះទេ ដោយប្រឹងធ្វើការច្រើនកន្លែងស្ទើរគ្មានពេលសម្រាក តែទទួលបានប្រាក់កម្រៃតែជាង១០០ដុល្លារប៉ុណ្ណោះក្នុង១ខែ ដែលមិនអាចទប់ទល់នឹងការចំណាយប្រចាំថ្ងៃបាន ដែលការណ៍នេះ ពិសី ត្រូវចេញរកការងារធ្វើដោយខ្លួនឯងទាំងនៅវ័យកុមារ ដើម្បីសម្រាលបន្ទុកម្ដាយ។
ពិសី ថា៖ «អ៊ីចឹងការដែលខ្ញុំចង់ទៅរៀនគួរជាមួយមិត្តភក្តិអីក៏ពីបាក គាត់អត់សូវមានលុយឱ្យទៅទេ ជាមួយនឹងប្រាក់ខែជាង១០០ដុល្លារតិចតួចហ្នឹង។ យើងគិតមើលមើល៍! គ្រាន់តែទិញអង្ករ ទិញអីញាំ វាជិតអស់ទៅហើយ នៅ[លុយទៅ]រៀនសូត្រអីទៀត វាច្រើន។ អ៊ីចឹង ពេលហ្នឹងខ្ញុំត្រូវជួយម៉ាក់ខ្ញុំ ទៅបោកខោអាវឱ្យគេ។ ម៉ាក់ខ្ញុំ គាត់រកការងារឱ្យធ្វើ។ អ៊ីចឹងប្រាក់ខែខ្ញុំ ដំបូងបាន៥ម៉ឺន[រៀល]ទេ ដោយសារខ្ញុំនៅក្មេង អ្នកដែលឱ្យខ្ញុំបោកខោអាវហ្នឹង គាត់ចេះតែអាណិត។ អ៊ីចឹងយើងចេះតែធ្វើទៅបាន៥ម៉ឺនៗ គ្រាន់យើងចាយពេលទៅរៀន ទិញក្រដាសប្រឡង បង់លុយគួរតិចតួច គ្រូគាត់អាណិត បង់គួរខ្លះអីខ្លះអ៊ីចឹងទៅ។ ដល់អីចឹងទៅ ម៉ាក់ខ្ញុំគាត់ក៏ធូរដែរ គាត់បានជួយប្អូនៗឱ្យទៅរៀនគួរអង់គ្លេសអីខ្លះដែរ»។
ក្រៅពីបញ្ហាឪពុកម្ដាយបែកបាក់គ្នា ឧបសគ្គមួយចំនួនទៀតដែល ពិសី បានជួបប្រទះ ដូចគ្នាទៅនឹងជនជាតិដើមភាគតិចដទៃទៀតនៅខេត្តនេះដែរ នោះគឺជីវភាពទីទ័លក្រ សាលារៀនឆ្ងាយ ខ្វះមធ្យោបាយធ្វើដំណើរ បងប្អូន៣នាក់ មានកង់តែពីរសម្រាប់ជិះទៅរៀន។
មួយវិញទៀត ដោយសារតំបន់នោះសម្បូរទៅដោយភ្នំ ការជិះកង់ទៅសាលានិងត្រលប់មកផ្ទះវិញ ត្រូវចុះបណ្ដើរដោយអន្លើត្រង់កន្លែងដែលមានចំណោតខ្ពស់ខ្លាំង។
ពិសី ប្រាប់វីអូឌីដែរថា នាងស្រឡាញ់មុខវិជ្ជាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរនិងភាសាអង់គ្លេស បើទោះនាងជាជនជាតិដើមភាគតិច រស់នៅខេត្តដាច់ស្រយាលជាប់ព្រំដែនមួយនេះក៏ដោយ។
ដោយសារតែបញ្ហាប្រឈមនៅតែបន្តញាំញី នៅពេលមួយនោះ ពិសី ហាក់បាក់ទឹកចិត្តលែងចង់រៀនសូត្រ ដោយសារនាងនៅវ័យក្មេងផង មិនសូវបានគិតពីអនាគតវែងឆ្ងាយ ម្យ៉ាងនាងគិតពីការបែកបាក់គ្មានពេលត្រលប់របស់ឪពុកម្ដាយនាង។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលជំរុញកម្លាំងចិត្តឱ្យ ពិសី ប្រឹងក្រោកឡើងវិញបន្តជម្នះនឹងឧបសគ្គនោះ គឺការក្រើនរម្លឹករបស់ម្ដាយតែប៉ុន្មានម៉ាត់ប៉ុណ្ណោះ។
បើតាមការរៀបរាប់របស់ ពិសី ម្ដាយនាងបានសួរនាងថា “បើកូនមិនប្រឹងរៀន តើកូនធំទៅត្រូវពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើប្ដីឬ? ហើយឧទាហរណ៍ថា បើប្ដីលែងកូនដូចម៉ាក់ កូនចង់ជួបស្ថានភាពលំបាកដើរស៊ីឈ្នួលគេ ហើយត្រូវគេមើលងាយដូចម៉ាក់ឬ? ហេតុអ្វីកូនមិនឱ្យតម្លៃលើការរៀនសូត្រ?”។
ពិសី ថា៖ «ម៉ាក់ខ្ញុំវិញ គាត់ជាជនរងគ្រោះទាក់ទងទៅនឹងការរៀបការវ័យក្មេង គាត់បាត់បង់ឱកាសក្នុងការរៀន គាត់អត់បាននៅឱ្យបានយូរ [វ័យនៅលីវ] ដើម្បីស្វះស្វែងមើលថា តើជីវិតគាត់ត្រូវការអ្វី? ចង់ធ្វើអ្វីបន្ត? ចង់មានផែនការអ្វី? អ៊ីចឹងគាត់អត់ចង់ឱ្យខ្ញុំហ្នឹងបាត់បង់ឱកាសដូចគាត់ទេ»។
សម្ដីម្ដាយប៉ុន្មានម៉ាត់នេះហាក់បានជំរុញលើកទឹកចិត្ត ពីសី ឱ្យប្រឹងក្រោកចាប់យកមុខជំនាញដែលនាងស្រឡាញ់ឡើងវិញ។
ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក ពិសី ជាប់អាហារូបករណ៍ផ្នែកភាសាអង់គ្លេសបានទៅរៀននៅប្រទេសន័រវេស២ឆ្នាំ ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៤ ដល់ឆ្នាំ២០១៦។
ពិសី ថា៖ «វិធីសាស្ត្រដែលខ្ញុំទទួលបានអាហារូបករណ៍ហ្នឹង អង់គ្លេសគេហៅថា Be Yourself យើងធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើ។ អ៊ីចឹង កាលនោះ ខ្ញុំផ្ដោតលើភាពខ្លាំងរបស់ខ្ញុំ គឺរៀនអីដែលខ្ញុំចង់រៀន គឺខ្ញុំរៀនហ្នឹង […] កាលហ្នឹងខ្ញុំចង់បានអាហារូបករណ៍ដែលទាក់ទងភាសាអង់គ្លេស ដល់អីច៊ីងខ្ញុំខំប្រឹងរៀនភាសាខ្មែរនិងអង់គ្លេស។ កាលហ្នឹងខ្ញុំចង់ធ្វើជាគ្រូភាសាអង់គ្លេស ចង់ទៅសាកលវិទ្យាល័យ ដើម្បីបានសញ្ញាបត្រ ហើយទៅរៀនយកគរុកោសល្យ។ អ៊ីចឹងខ្ញុំចេះអី ខ្ញុំប្រឹងហ្នឹង»។
អាហារូបករណ៍សម្រាប់សិស្សជនជាតិដើមភាគតិចនេះ នាងបានទៅរៀនថ្នាក់វិទ្យាល័យទី១១ ទី១២ នៅសាលា United World College ក្នុងប្រទេសន័រវេស ដែលជាប្រទេសមួយក្នុងតំបន់អឺរ៉ុប។
ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សានៅប្រទេសន័រវេស ឆ្នាំ២០១៦ ពិសី បានជាប់អាហារូបករណ៍ទៅរៀននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ៤ឆ្នាំទៀត ពីឆ្នាំ២០១៦ ដល់ឆ្នាំ២០២០។
នៅសហរដ្ឋអាមេរិក នាងរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យ Methodist ស្ថិតនៅក្នុងរដ្ឋ North Carolina នាងជ្រើសរើសយកជំនាញរដ្ឋបាលធុរកិច្ច (Business Administration) និងទទួលបានសញ្ញាបត្របរិញ្ញានៅឆ្នាំ២០២០ ទើបនាងត្រលប់មកកម្ពុជាវិញ។
បច្ចុប្បន្ន ជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅរូបនេះមានវ័យ២៥ឆ្នាំ ធ្វើការនៅអង្គការសហព័ន្ធសាលារៀនពិភពលោក (United World School) ដែលជាអង្គការមួយមិនរកប្រាក់ចំណេញ ដោយផ្ដោតលើវិស័យអប់រំ ហើយនាងមានតួនាទីជាមន្ត្រីទំនាក់ទំនងនៅអង្គការមួយនេះ។
ម្តាយពិសី អ្នកស្រី តាម ង៉ា ឱ្យដឹងដែរថា គាត់រៀបការនៅចន្លោះអាយុ១៦ឆ្នាំ មិនមានឱកាសរៀនទេ ហើយគាត់បានលែងលះគ្នានៅឆ្នាំ២០០៨ ហើយថា ម្ដាយគាត់ក៏ជាស្ត្រីមេម៉ាយដែរ។
ស្ត្រីអាយុ៤៣ឆ្នាំរូបនេះរម្លឹកថា ពេលនោះ គាត់ធ្វើការជាអ្នកអនាម័យនិងបោកគក់នៅផ្ទះសំណាក់ និងធ្វើការកន្លែងរោងចក្រទឹកសុទ្ធ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីថា ការងារនេះនៅប្រឈមបញ្ហាជីវភាព ព្រោះទទួលបានប្រាក់ចំណូលតិចតួច ហើយណាមួយត្រូវចិញ្ចឹមកូនៗទៀតផង។
អ្នកស្រីថា៖ «ខ្ញុំអត់ចង់ឱ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយ ពួកវារៀបការ[វ័យក្មេង]ទេ ចាំអាយុ២០ជាង ឬ៣០ អាហ្នឹងយកប្ដីបាន! កុំឱ្យដូចខ្ញុំ យកប្ដីវ័យក្មេងពេកហ្នឹង ពិបាកណាស់ ពិបាករកលុយ ពិបាកចិញ្ចឹមកូន ឱ្យពួកគាត់ខិតខំរៀនសូត្រដើម្បីអនាគតតទៅមុខ»។
ចំណែកកញ្ញា សយ ពិសី បានចែករំលែកថា ការកសាងអនាគតដ៏ល្អក្នុងសង្គម មានតែផ្ដើមចេញពីការអប់រំទេ ដោយហេតុថា ការអប់រំអាចធ្វើឱ្យយើងស្វែងរកជំនាញ ក្លាយជាធនធានសង្គមផង និងជាប្រភពចំណូលសម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវភាពគ្រួសារផងដែរ។
មួយវិញទៀត ជំនាញក៏អាចជួយឱ្យស្ត្រីមានលទ្ធភាពដឹកនាំគ្រួសារទៅមុខបាន ដោយមិនប្រឈមបញ្ហាជីវភាពខ្លាំង បើទោះបីជាជួបរឿងចៃដន្យ ដូចជាបែកបាក់គ្រួសារជាដើម។ ក្នុងន័យនេះ កញ្ញាថា ស្ត្រីគួរស្វែងរកចំណេះជំនាញជាមុន ចាំសម្រេចចិត្តចូលរោងការតាមក្រោយ។
ពិសី ថា៖ «ហើយកេរ្តិ៍ឈ្មោះនិងកិត្តិយសក៏មកតាមហ្នឹងដែរ ពីព្រោះអីមនុស្សយើងរស់នៅ យើងត្រូវការមានកិត្តិយស មានសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរអីអ៊ីចឹង។ តាមរយៈការប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍន៍ចំណេះជំនាញហ្នឹង ក៏វាជួយលើកស្ទួយកិត្តិយសនិងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់យើងជាសមាជិកម្នាក់ដែលរស់នៅក្នុងសង្គម ក្នុងសហគមន៍ ក្នុងប្រទេសជាតិមួយដែរ […] ពិសេសក្មេងស្រីគាត់គួរតែងាកមករកការសិក្សារៀនសូត្រ ដើម្បីពង្រឹងសមត្ថភាពឱ្យគាត់អាចក្លាយជាបុគ្គលម្នាក់អាចស្វែងរកនូវចំណូលផ្ទាល់ខ្លួនអ៊ីចឹង»៕
