ការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយ លើទីលានប្រកួតអំណាច នាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានបន្សល់ទុកនូវស្នាមរបួសជាច្រើន ធ្វើឱ្យគេមើលឃើញថា កម្ពុជាបានប្រឈមនឹងភាពផុយស្រួយនៃការបែកបាក់ជាតិ និងបាត់ឱកាសចាប់យកអំណោយផលសេដ្ឋកិច្ចពីក្រុមប្រទេសលោកសេរី។
បញ្ហានេះ អ្នកឃ្លាំមើលបង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា កម្ពុជាអាចនឹងបាត់បង់ប្រយោជន៍ធំធេង បើរបត់នយោបាយ មិនងាកទៅរកការស្តារស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យទាន់ពេលទេនោះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា បានចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស។ រដ្ឋាភិបាលប្តេជ្ញាចិត្ត «អនុវត្តនយោបាយបង្រួបបង្រួមជាតិ ដើម្បីការពារឯកភាពជាតិ »។
ច្បាប់កំពូលនេះ ក៏បានចែងដែរថា កម្ពុជាទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស កតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ។
យ៉ាងនេះក្តី ការប្រកួតនយោបាយ ចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៧មក បានបង្កឱ្យមានស្នាមរបួសជាច្រើន ដល់អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នកនយោបាយជំទាស់ ដែលមានសក្តានុពល សម្រាប់ការផ្តាស់ប្តូរអំណាច តាមយន្កការបោះឆ្នោត។
ស្នាមរបួសនាសម័យទំនើបនេះ មានដូចជា ការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចេញពីឆាកនយោបាយរហូតបច្ចុប្បន្ន ដែលគណបក្សនោះ មានអ្នកគាំទ្រជាង ៤៣ភាគរយ ប្រហាក់ហែលបក្សកាន់អំណាចដែរ។ ការចាប់ឃុំខ្លួន អ្នកឃ្លាំមើលការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស៥រូប នៅសមាគមអាដហុក ការចាប់ខ្លួនថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងនិងសកម្មជន រួមទាំងការប្រើអំពើហិង្សា វាយអ្នកមាននិន្នាការមិនគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល ឱ្យរងរបួសច្រើននាក់ ហើយមកដល់ពេលនេះ ជនដៃដល់នៅមិនទាន់ត្រូវបានវែកមុខ យកមកផ្តន្ទាទោសនៅឡើយ។
ជ្រុងមួយទៀតនៃរបត់នយោបាយថ្មី ក្រោមដំបូងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ អ្នកនយោបាយជំទាស់ខ្លះ ត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ថា ជាក្រុមឧទ្ទាមក្រៅច្បាប់ និងខ្លះទៀត ជាប់ចោទពីបទ«ក្បត់ជាតិ»។
តែយ៉ាងណា ប៉ុន្មានសប្តាហ៍មុននេះ និងស្របពេលដែលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ សង្កាត់ ជិតមកដល់ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានថ្លែងជាសាធារណៈប្រាប់ទៅមន្ត្រី ឱ្យទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាខាងនយោបាយ ដើម្បីឱ្យការបោះឆ្នោតខាងមុខ មានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ខណៈ បញ្ហាចាស់កំពុងស្ថិតក្នុងភាពចម្រូងចម្រាសនៅឡើយ។
បន្ថែមពីនេះ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ក្នុងពិធីមួយនៅខេត្តព្រៃវែង កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែមេសា បានក្រើនរម្លឹកមន្ត្រីប្រហាក់ប្រហែលនេះដែរ ដោយអំពាវនាវឱ្យចូលរួមលើកកម្ពស់ប្រជាធិបតេយ្យ ។
លោកបានគូសបញ្ជាក់ថា ការចាត់ទុកក្រុមអ្នកនយោបាយផ្សេងគ្នាជាសត្រូវ ជាកំហុសឆ្គងមួយ ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ។
លោកថា៖ «គេអត់ចាត់ទុកបក្សមួយ និងបក្សមួយទៀត ជាសត្រូវស្លាប់រស់ទេ គ្រាន់តែជាគូប្រកួតប្រជែង ដើម្បីឡើងកាន់អំណាចដឹកនាំស្រុកទេស គ្រប់គ្រងប្រទេសតែប៉ុណ្ណឹងទេ ប៉ុនជួនអីយើងវាចង់ជ្រុល »។
បញ្ហាទាំងនេះ បង្កើតជាចម្ងល់ថា តើប្រព័ន្ធបែបណាទើបអាចទប់ស្កាត់ការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយទៅលើគូប្រកួតបាន?។
នាយកគ្រប់គ្រងទូទៅអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូលោក អំ សំអាត មើលឃើញថា ដើម្បីលុបបំបាត់ការរើសអើងនយោបាយ ទាល់តែកម្ពុជាអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សឱ្យបានពេលលេញ។
ក្នុងន័យនេះ លោកផ្តល់ជាយោបល់ថា កម្ពុជាត្រូវធ្វើរៀបចំធ្វើម៉េចឱ្យប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ ដោយថាបើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ឯករាជ្យ នឹងជំរុញឱ្យនរគបាលយុត្តិធម៌ឯករាជ្យ ហើយអ្នកដែលបំពាន ឬគំរាមកំហែងនយោបាយ ក៏ត្រូវបាននាំខ្លួនមកកាត់ទោសដោយឯករាជ្យដែរ។
មួយវិញទៀត លោកមើលឃើញទៀតថា គណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោត ក៏ត្រូវជាស្ថាប័នឯករាជ្យដែរ ព្រោះស្ថាប័ននេះដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងនាមជាអាជ្ញាកណ្តាល ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យគណបក្សនយោបាយមានឱកាសប្រកួតប្រជែងស្មើគ្នា រួមទាំងការកាត់សេចក្តីដោយយុត្តិធម៌ ក្នុងវិវាទនយោបាយ។
បន្ថែមពីនេះ លោកថា មន្ត្រីរាជការស៊ីវិល ដែលជារដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ត្រូវតែជាប្រព័ន្ធរបស់រដ្ឋ មិនមែនជាប្រព័ន្ធរបស់បក្ស ទើបអាចទប់ស្កាត់បាននូវការរើសអើង ការគំរាមកំហែង និងការដាក់សម្ពាធទៅលើប្រជាពលរដ្ឋ ដែលការណ៍នេះ ជាផ្នែកមួយបានកាត់បន្ថយការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយផងដែរ។
លោកបន្តថា៖ «បើប្រព័ន្ធទាំងអស់នេះ មិនកែទេ យើងមិនមែនជាប្រទេសដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សពេញលេញទេ អីចឹងទៅវានៅតែមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ហើយវានៅតែធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹង លិចអណ្តែតៗ វាអត់មានគោលនយោបាយរឹងមាំ។ បើយើងនិយាយគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋ គោលនយោបាយរបស់ប្រទេស ដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ វាត្រូវចែកចេញដាច់ពីគោលនយោបាយរបស់គណបក្ស»។
មាត្រា៣៧ នៃច្បាប់ស្តីពីសហលក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការស៊ីវិល ដែលប្រកាសឱ្យប្រើឆ្នាំ១៩៩៤ បានចែងថា «មន្ត្រីរាជការត្រូវមានអព្យាក្រឹតភាពក្នុងសកម្មភាពការងារ និងហាមដាច់ខាតនូវការប្រើមុខងាររបស់ខ្លួន និងសម្ភារៈរបស់រដ្ឋ ដើម្បីបម្រើសកម្មភាពនយោបាយ»។
ច្បាប់ដដែលនេះ ក៏បានហាមផងដែរ មិនឱ្យធ្វើការដើម្បីផលប្រយោជន៍ដល់បេក្ខជន ឬប្រឆាំងនឹងបេក្ខជននយោបាយណាមួយ និងមិនត្រូវធ្វើការដើម្បីផលប្រយោជន៍នយោបាយគណបក្សនយោបាយណាមួយ ឬប្រឆាំងនឹងគណបក្សនយោបាយណាមួយនោះឡើយ។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា លើកឡើងថា ដើម្បីទប់ស្កាត់ការគំរាមកំហែងផ្នែកនយោបាយបាន ទាល់តែសរសរស្តម្ភទាំង៣របស់ជាតិ មានរដ្ឋសភា តុលាការ និងរដ្ឋាភិបាល ឯករាជ្យពីគ្នា អាចឆ្លើយតបទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការរបស់ពលរដ្ឋបាន ដោយគ្មានការបំពានអំណាចពីភាគីណាមួយ។
មួយវិញទៀត លោកមើលឃើញថា បើប្រព័ន្ធមួយធ្វើឱ្យមន្ត្រីរាជការ កងកម្លាំង ឬប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ខ្វះភាពឯករាជ្យ ប្រព័ន្ធនោះនឹងគំរាមកំហែងដល់គណបក្សណាដែលមានសក្តានុពល ឡើងទៅកាន់អំណាចជំនួសបក្សកាន់អំណាចបច្ចុប្បន្ន។
លោកបារម្ភថា បើស្ថានការណ៍នយោបាយមិនប្រសើរឡើងវិញទេ នោះកម្ពុជាមិនអាចព្យាបាលស្នាមរបួសដែលបានកើតឡើងជាង៤ឆ្នាំមកនេះបានទេ ហើយបញ្ហាធំជាងនេះ អាចនឹងកើតឡើងក៏ថាបាន ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំគិតថា ការឆ្លើយតបដោយប្រព័ន្ធតុលាការដោយយុត្តិធម៌ វាអាចលៀងជម្រះអាចងគំនុំ គុំកួនការសងសឹកគ្នា ហើយអាការរួបរួមគ្នាជាគ្នាជាធ្លុងមួយនៃជាតិហ្នឹង វាអាចកើតមាន តែបើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅតែដើរតួនាទីសម្រាប់តែបក្សកាន់អំណាចទេ វានឹងជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹងប្រើគេហៅថាអំពើហិង្សានៅថ្ងៃណាមួយនៃអនាគតកាល ឧទាហរណ៍ ដូចការតស៊ូ ការធ្វើបដិវត្តដូចពីអតីតកាលអីជាដើម»។
អ្នកវិភាគនយោបាយវ័យក្មេង កញ្ញា លី ស្រីស្រស់ មើលឃើញថា បើនិយាយពីរឿងបោះឆ្នោត ប្រហែលជាមានបញ្ហាច្រើន ក្នុងការជជែកថា តើកម្ពុជាមានការតាំងចិត្តអ្វីខ្លះ ដើម្បីឱ្យដំណើរការបោះឆ្នោតដែលជាទីលានប្រកួតអំណាចនោះ ប្រកបដោយភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
កញ្ញាកត់សម្គាល់ថា ដើម្បីធានាដល់ការបើកលំហការប្រកួតអំណាចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ដែលអាចឱ្យគណបក្សប្រឆាំងណាមួយចូលរួមបាន ដោយគ្មានការរឹតត្បិត និងគំរាមកំហែងនោះ ទាល់តែមន្តី្រសាធារណៈ កងកម្លាំង រួមទាំងមន្ត្រីនយោបាយ កុំភ្ជាប់ខ្លួនក្រោមឥទ្ធិពលបក្ស ហើយងាកមកឈ្វេងយល់ពីទម្រង់ប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីបម្រើប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ នោះទើបអាចទប់ស្កាត់ការរើសអើង ឬការគំរាមកំហែងផ្នែកនយោបាយនេះបាន។
យ៉ាងណា កញ្ញា លី ស្រីស្រស់ បង្ហាញជាទស្សនៈថា វិធានការផ្លូវច្បាប់ ទៅលើមន្ត្រីខិលខូច ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរកម្ពុជា ឱ្យទៅជាប្រទេសមាននីតិរដ្ឋពិតប្រាកដ ក៏ជាភាពចាំបាច់ដែរ ដើម្បីឱ្យប្រជាធិបតេយ្យដើរទៅមុខ ប្រកបដោយភាពត្រឹមត្រូវ។
កញ្ញាថា៖ «បើកាលណាយើងនិយាយពីប្រព័ន្ធមួយដែលវាអត់ដើរទៅប្រជាធិបតេយ្យ បើយើងនិយាយសាមញ្ញជាប្រព័ន្ធស្អុយ[…]ពីព្រោះប្រព័ន្ធហ្នឹងវាមិនបានផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ រករដ្ឋាភិបាលមួយដែលមានគុណភាពទេ យើងនិយាយឱ្យសាមញ្ញ ហើយបើរដ្ឋអត់មានគុណភាពហើយ យើងស្រម៉ៃទៅថារដ្ឋមានតួនាទីអ្វីខ្លះ»៕
