មន្រ្តីនាំពាក្យអយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បញ្ជាក់ថា ការលើកឡើងបែបនេះរបស់ក្រុមអ្នកនយោបាយនៃគណបក្សប្រឆាំង គេមិនដឹងថាតើពួកគេផ្អែកលើមូលដ្ឋានអ្វីខ្លះទើបហ៊ាននិយាយបែបនេះឡើយ ខណៈសំណុំរឿង «រួមគំនិតក្បត់ជាតិ» ដែលតុលាការគ្រោងនឹងលើកយកមកជំនុំជម្រះនេះ នៅសល់ពេលប្រមាណ២០ថ្ងៃទៀត នឹងត្រូវបន្តនីតិវិធីសវនាការហើយ។
កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែសីហាកន្លងទៅនេះ ព្រះរាជអាជ្ញារងនៃអយ្យការអមតុលាការក្រុងភ្នំពេញ លោក សេង ហៀង បានចេញដីកាបញ្ជូនរឿងទៅជំនុំជម្រះ។ នៅក្នុងដីកានេះ មានលោក សម រង្ស៊ី និងអ្នកនយោបាយចំនួន៣៣នាក់ផ្សេងទៀត ក៏នឹងត្រូវមានឈ្មោះដែលតុលាការត្រូវយកទៅជំនុំជម្រះនៅក្នុងពេលតែមួយ គឺថ្ងៃទី១៥ ខែកញ្ញា ខាងមុខនេះដែរ។
តាមរយៈការផ្តល់បទសម្ភាសតាមបណ្តាញសង្គមតេឡេក្រាម នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ អ្នកនាំពាក្យអយ្យការអមតុលាការក្រុងភ្នំពេញ លោក ប្លង់ សុផលលើកឡើងថា គេមិនយល់ពីអ្វីដែលក្រុមអ្នកនយោបាយពីខាងគណបក្សប្រឆាំងចង់បាននោះទេ។ មួយវិញទៀត ការអះអាងបែបនេះរបស់ពួកគេក៏មិនដឹងថាតើផ្អែកលើហេតុផលណាមួយឱ្យប្រាកដនោះដែរ។
លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំក៏មិនយល់ថាគាត់និយាយហ្នឹងផ្អែកលើមូលដ្ឋានអ្វីដែរ»។
លោក សម រង្ស៊ី សហស្ថាបនិកគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ និងអ្នកនយោបាយនៅក្រោមបង្គាប់របស់លោកមួយចំនួនទៀត ត្រូវបានតុលាការក្រុងភ្នំពេញចេញដីកាឱ្យចូលខ្លួន និងចេញដីកាបង្គាប់ឱ្យចាប់ខ្លួនជាញឹកញាប់។ អ្នកទាំងនោះត្រូវប្រឈមមុខនឹងចោទផ្សេងៗគ្នា ដូចជា «បទញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ បទញុះញង់មិនឱ្យយោធិនស្ដាប់បង្គាប់ និងបទចោទរួមគំនិតក្បត់ជាតិ» ជាដើម។
ឆ្លើយតបនឹងការចោទប្រកាន់ថា ការកោះហៅរបស់តុលាការ និងទាមទារឱ្យអតីតមន្រ្តីនយោបាយជាន់ខ្ពស់នៃគណបក្សជំទាស់ទាំងនោះចូលខ្លួន ដើម្បីតតាំងក្ដីនៅតុលាការ ត្រូវបានលោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លើកឡើងថា បម្រាមដូចដែលរដ្ឋាភិបាលធ្លាប់ចេញកាលពីថ្ងៃ៩ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ នោះ ដូចមិនឃើញមានទៀតទេ។ ក្នុងន័យនេះ លោកថា ប្រសិនបើពួកគេពិតជាអ្នកក្លាហានមែន មិនគួរណាមកបង្គាប់បញ្ជាឱ្យរដ្ឋាភិបាលត្រូវបើកផ្លូវសម្រាប់ពួកគេនោះឡើយ។
បើតាមលោក សុខ ឥសាន នៅចំពោះមុខនេះ ការចេញឬចូលកម្ពុជា វាមិនមែនជាកាតព្វកិច្ចដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវទទួលខុសត្រូវទៀតទេ ព្រោះសំណុំរឿងរបស់ក្រុមអ្នកនយោបាយទាំងនោះ វាស្ថិតនៅក្នុងដៃតុលាការអស់ទៅហើយ។
លោកបន្តថា៖ «រឿងបិទជើងយន្តហោះ ហើយហាមទំនាក់ទំនងជាមួយអាជ្ញាធរ វាកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ២០១៩មក ហើយឥលូវនេះ វា២០២២ហើយ ខ្ញុំមិនឮថារាជរដ្ឋាភិបាល លោកមានវិធានការបិទជើងហោះហើរក្រុមឧទ្ទាមក្រៅច្បាប់ចូលមកក្នុងប្រទេសទេ បាទ! អ៊ីចឹងបានថាបញ្ហាកោះហៅ វាជារឿងរបស់តុលាការជាមួយជនជាប់ចោទ នេះរឿងទី១។ ហើយរឿងទី២ ត្រង់ថាមកឬមិនមកជារឿងសាម៉ីខ្លួនទេ មិនមានពាក់ព័ន្ធជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលទេ»។
ចំណែកអ្នកនាំពាក្យអយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ លោក ប្លង់ សុផល មិនឆ្លើយតបនឹងសំណួរថា តើតុលាការគួរមាននីតិវិធីបែបណា ដើម្បីសម្របសម្រួលអាចបើកផ្លូវឱ្យក្រុមអ្នកនយោបាយទាំងនោះបានវិលចូលកម្ពុជា ក្នុងការតតាំងក្ដីបាន ដូចការទាមទាររបស់ពួកគេទេ។ អ្នកនាំពាក្យរូបនេះបានឆ្លើយត្រឹមតែថា មិនដឹងជាក្រុមអ្នកនយោបាយពីខាងគណបក្សជំទាស់លើកឡើងបែបនេះដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋានអ្វីនោះឡើយ។
សម្រាប់លោក ផៃ ស៊ីផាន ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលវិញ បានបង្វែរសំណួរអំពីបញ្ហានេះទៅក្រសួងយុត្តិធម៌។ លោកមានប្រសាសន៍យ៉ាងខ្លីថា ចំពោះគម្រោងនៃការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍នេះ មានតែក្រសួងយុត្តិធម៌ទេដែលអាចដឹងច្បាស់ជាង។
លោកបន្តថា៖ «អាហ្នឹងសួរក្រសួងយុត្តិធម៌»។
យ៉ាងណា មកដល់ល្ងាចថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ វីអូឌីនៅមិនទាន់អាចស្នើសុំការបំភ្លឺបាននៅឡើយទេ ពីអ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន។
លោក ម៉ែន សុថាវរិន្រ្ទ អតីតតំណាងរាស្រ្តគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដែលត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយ បានប្រាប់ វីអូឌី តាមបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុកថា តាមពិតទៅ វាមិនដូចអ្វីដែលអ្នកនាំពាក្យរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាថ្លែងការពារនោះទេ។
បើតាមអ្នកនយោបាយរូបនេះ ចំពោះអតីតតំណាងរាស្រ្តដែលរងការចោទប្រកាន់ទាំងអស់បានព្យាយាមចូលកម្ពុជាវិញជាច្រើនដងណាស់មកហើយប៉ុន្តែនៅតែមិនអាចធ្វើបាន។ លោកបន្តថា គ្រប់ជើងហោះហើរត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលហាមប្រាមជាដរាប តាំងពីមានព្រឹត្តិការណ៍ ៩ វិច្ឆិកា ២០១៩ មកម៉្លេះ។
លោកបន្តថា៖ «អ៊ីចឹងបានលោកប្រធាន សម រង្ស៊ី គាត់និយាយថា កុំបញ្ជាទៅខាងអាកាសចរណ៍ស៊ីវិលឱ្យដឹកពួកយើងទៅ យើងនឹងទិញសំបុត្រទៅភ្លាម»។
នៅក្នុងក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ មាត្រា៤៦ បញ្ញត្តិថា ដីកាកោះហៅបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះផ្ទាល់ គឺជាបញ្ជាឱ្យជនជាប់ចោទចូលទៅបង្ហាញខ្លួននៅមុខតុលាការជាន់ទាប។ ដីកាកោះហៅបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះផ្ទាល់នេះ ត្រូវមានអត្តសញ្ញាណនៃជនជាប់ចោទ សេចក្តីសង្ខេបនៃអង្គហេតុ ឈ្មោះបទល្មើស និងអត្ថបទច្បាប់ដែលកំណត់ និងបង្រ្កាបបទល្មើស។ ក៏ប៉ុន្តែបើគេពិនិត្យទៅលើព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានដែលចេញដោយមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាវិញបង្ហាញថា ការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជានៅតែមិនទាន់ត្រូវបានអនុវត្តដោយប្រសិទ្ធភាពនៅឡើយ បើទោះជាក្រមនេះត្រូវបានបញ្ញត្តិរួចហើយនៅក្នុងច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិយ៉ាងណាក្ដី។
លើសពីនេះទៅទៀត មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ក៏អំពាវនាវទៅរដ្ឋាភិបាល និងប្រធានតុលាការនៅគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ទាំងអស់ ត្រូវចាត់វិធានការជាបន្ទាន់ ដើម្បីធានាថា សិទ្ធិទទួលបាននូវការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌ ត្រូវបានការពារយ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ជាតិ ជាពិសេសត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងពេញលេញ។
លោក សុក សំអឿន ប្រធានការិយាល័យមេធាវីក្រុមអ្នកច្បាប់អមរិន្រ្ទ ពន្យល់ថា តាមនីតិវិធីច្បាប់ ប្រសិនបើជនជាប់ចោទទាមទារចង់ចូលរួមនៅក្នុងសវនាការដោយផ្ទាល់ គឺតុលាការត្រូវតែបើកផ្លូវសម្រាប់ពួកគេ លើកលែងតែជនជាប់ចោទពឹងពាក់មេធាវីឱ្យការពារសិទ្ធិជំនួសក្នុងបន្ទប់សាលាក្ដី។
បើតាមអ្នកច្បាប់រូបនេះ ប្រសិនបើតុលាការរារាំងពីបំណងនៃចូលការពារខ្លួនរបស់ជនជាប់ចោទ មានន័យថា វាគឺជាអនុវត្តរំលោភទៅនឹងគោលការណ៍ច្បាប់ហើយ។ មួយវិញទៀត បញ្ហាជនជាប់ចោទចង់បង្ហាញខ្លួនដោយផ្ទាល់នៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះនេះ អ្នកដែលត្រូវធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តធំបំផុតនោះ គឺតុលាការជាអ្នកអារកាត់។ ហេតុនេះ បើតុលាការមិនអនុវត្តតាមនីតិវិធីនេះ វាឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញពីការអនុវត្តដោយមិនមានតម្លាភាពឡើយ។
លោកបន្តថា៖ «មួយបើសិនជាចេតនាយើងអត់ចង់យល់ទេ អ៊ីចឹងមួយទៀតតុលាការគេមិនយកមក វាខុសគ្នា យល់នៅ? ប្រសិនជាយើងមិនចង់ទៅ អាហ្នឹងវាអត់ទេ ព្រោះយើងដូចអង់គ្លេសថា Without rights មានន័យថា បដិសេធសិទ្ធិរបស់យើង យល់ទេអ៊ីចឹង? អាហ្នឹងវាអត់អីទេ ក៏ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងចង់ទៅស្តាប់ ចង់ដឹងពីការកាត់ក្តីគេ វាមានភស្តុតាងស្អីខ្លះ យើងចង់ដឹងដែរអត់? ហើយបើគេអត់ឱ្យយើងចូល ម៉េចថាយុត្តិធម៌កើត? ប្រសិនបើតុលាការមិនឱ្យចូល អាហ្នឹងខុសហើយ យល់ទេអ៊ីចឹង? បើសិនជាគេចង់មក តុលាការត្រូវតែឱ្យគេមក»។
អ្នកជំនាញផ្នែកគោលនយោបាយ មើលឃើញថា ការសម្រេចចិត្តធំបំផុតនៅក្នុងរឿងក្តីនេះ គឺតុលាការ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារមានភាពស្មុគស្មាញនឹងរឿងនយោបាយលាយឡំ ទើបធ្វើឱ្យការសម្រេចចិត្តរបស់តុលាការនៅមានភាពស្រពេចស្រពិល។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា អ្នកជំនាញខាងគោលនយោបាយ ហៅវិធីសាស្រ្តដែលតុលាការកំពុងតែបន្តនីតិវិធីនៅពេលនេះថា វាជាការអនុវត្តតាមរូបភាពនយោបាយច្រើនជាងផ្នែកបច្ចេកទេសផ្លូវច្បាប់។ លោកបន្តថា វាហាក់ដូចមិនមានអ្វីថ្មីនោះឡើយ ព្រោះការបញ្ចេញសាច់រឿងនេះទំនងជាឆ្លុះបញ្ចាំងរួចទៅហើយ ដែលគេចង់បង្ហាញឱ្យសាធារណជនយល់ថា បញ្ហានេះ អ្នកខ្លាចហើយមិនហ៊ានប្រឈមមុខស្វែងរកការពិត គឺក្រុមអ្នកនយោបាយពីខាងគណបក្សជំទាស់ទៅវិញទេ។
លោកបន្តថា៖ «ការមើលឃើញរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថា សេណារីយ៉ូបែបហ្នឹង គឺចង់បង្ហាញដល់ប្រជាពលរដ្ឋអំពីភាពមិនមោះមុតរបស់អតីតអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង ក្នុងការចូលរួមនៅក្នុងឆាកនយោបាយ ឬក៏ចង់បង្ហាញពីភាពកំសាករបស់អតីតអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងផងដែរ។ ទាក់ទងចំណុចនេះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក៏អាចទាញផលចំណេញពីអតីតអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងថែមទៀត »។
ជុំវិញស្ថានភាពនយោបាយនៅកម្ពុជានេះ អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា លោក វីទិត ម៉ុនតាប៊ន (Vitit Muntarbhorn) បានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពផ្ទាល់មាត់ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីចុងខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ថាលំហពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាន់តែរួមតូចទៅ និងដើរថយក្រោយ ដោយសារតែការគ្រប់គ្រងបែបឯកបក្ស។ ក្រៅពីនេះ លោកក៏បញ្ជាក់ដែរថា ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍មួយនេះ នៅតែបង្កការព្រួយបារម្ភ ដែលបញ្ហានេះនឹងធ្វើឱ្យជះផលអាក្រក់ទៅដល់វិស័យដទៃទៀត៕
