ក្រោមដំបូលរដ្ឋធម្មនុញ្ញជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ ការប្រកួតអំណាចនៅកម្ពុជាមិនទាន់បានអនុវត្តប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យឱ្យបានពេញលេញ ដើម្បីការពារឯកភាពជាតិ បម្រើពលរដ្ឋ ដូចច្បាប់កំពូលនេះបានចែងទេ ដែលបញ្ហានេះបង្កឱ្យមានជម្លោះនយោបាយកើតឡើងស្ទើរគ្រប់អាណត្តិ។
ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្ដេច ព្រះនរោត្ដម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ បានប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ដោយច្បាប់កំពូលនេះបានក្រើនរម្លឹកអ្នកនយោបាយឱ្យភ្ញាក់រលឹករួមគ្នា ពង្រឹកឯកភាពជាតិ ដើម្បីកសាងប្រទេសឱ្យទៅជា «កោះសន្តិភាព» ឡើងវិញ ផ្អែកលើប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ចំពោះវាសនាអនាគតជាតិ ឱ្យសម្បូររុងរឿង ក្រោយពីកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់នូវទុក្ខសោកវិនាសអន្តរាយក្នុងអំឡុងពេល២ទសវត្សរ៍មកហើយ ដោយសារជម្លោះបាក់បែកផ្ទៃក្នុង។
មាត្រា៥២ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បានចែងថា «រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្ដេជ្ញារក្សាការពារឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាពទឹកដី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តនយោបាយបង្រួបបង្រួមជាតិ ដើម្បីការពារឯកភាពជាតិ»។
តែផ្ទុយទៅវិញ ជម្លោះនយោបាយដែលបានអូសបន្លាយជាង៤ឆ្នាំមកនេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាបានរុញកម្ពុជាទៅរកហានិភ័យនៃការបែកបាក់ជាតិ។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ គឺវិធានរំលាយ «គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ» ដែលជាបក្សប្រឆាំងចេញពីឆាកនយោបាយចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៧មក ដែលគណបក្សនោះមានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រជាង៣លាន ប្រហាក់ប្រហែលនឹងបក្សកាន់អំណាចដែរ។
ជាការកត់សម្គាល់ ក្រោយមានចំណាត់ការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងនេះមក អតីតសកម្មជនបក្សនេះត្រូវបានគេលួចវាយឱ្យរងរបួស ហើយជនដៃដល់នៅមិនទាន់នាំមកផ្ដន្ទាទោស ខណៈសកម្មជនរាប់សិបនាក់ផ្សេងទៀតត្រូវចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ដោយរងការចោទថា «រួមគំនិតក្បត់» ជាមួយមេដឹកនាំ ជាដើម។
ក្រៅពីនោះ មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សខ្លះក៏ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនដូចគ្នាដែរ ដូចជា មន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកចំនួន៥រូប សកម្មជនដីធ្លី បរិស្ថាន និងតំណាងសហជីពក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ ជាដើម ក៏ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ដូចគ្នា ក្រោយពីពួកគេធ្វើសកម្មភាពទាមទារយុត្តិធម៌សង្គម និងជំរុញលក្ខខណ្ឌការងារ។ តែយ៉ាងណា អ្នកទាំងនោះមួយចំនួន បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានដោះលែងវិញ លើកលែងតែសហជីពណាហ្គាវើលដ៍។
របត់នយោបាយថ្មី គឺការឈានទៅរំលាយគណបក្សប្រឆាំង និងដកហូតឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោតរាប់លាននាក់យកទៅចែកឱ្យគណបក្សផ្សេងដែលពលរដ្ឋមិនបានបោះឆ្នោតឱ្យ។ ចំណាត់ការមិនធ្លាប់មាននេះ ក្រោយកម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ក៏បានជំរុញឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប បាននាំក្រុមប្រទេសលោកសេរីថ្កោលទោសនិងចាត់វិធានការមួយចំនួនមកលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
ជាការកត់សម្គាល់ ក្រោយរំលាយគណបក្សប្រឆាំងអំឡុងឆ្នាំ២០១៧មក ក្រុមប្រទេសលោកសេរីបានការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយពីគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បន្ទាប់មកទៀត សហភាពអឺរ៉ុបបានកាត់ផ្ដាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០ភាគរយ មុនកាលកំណត់ និងបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិមេបញ្ជាការកងទ័ពចំនួន៤រូប រួមទាំងវិធានមួយចំនួនទៀត ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការធ្លាក់ចុះស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
បញ្ហានេះបង្កើតជាមន្ទិលថា តើការបោះឆ្នោតខ្វះភាពសេរី យុត្តិធម៌ បង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះដល់សង្គម?
នាយកវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន មានប្រសាសន៍ថា ការបោះឆ្នោតតាមប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ គេត្រូវធានាគោលការណ៍គ្រឹះសំខាន់២ គឺសេរី និងយុត្តិធម៌។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកថា បើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតខ្វះគោលការណ៍គ្រឹះទាំង២នេះ អ្នកជាប់ឆ្នោតមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរបស់រាស្ត្រទេ ហើយបុគ្គលដែលមកកាន់ការងាររដ្ឋ អាចមិនយកចិត្តទុកដាក់ពីសុខទុក្ខឬបម្រើរាស្ត្រឱ្យបានត្រឹមត្រូវទេ ដែលករណីនេះនឹងធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់សង្គម និងបង្កឱ្យមានភាពមិនទុកចិត្តគ្នារវាងរាស្ត្រនិងរដ្ឋ។
លោកកត់សម្គាល់បន្តថា បញ្ហានេះនឹងជំរុញឱ្យមានជម្លោះនយោបាយកើតឡើង រួមទាំងបញ្ហាសង្គមជាច្រើនទៀត ព្រោះមន្ត្រីនឹងបំពេញការងារតាមបញ្ជារបស់មេដឹកនាំ ច្រើនជាងបំពេញតម្រូវការរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោត។
លោកថា៖ «នៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ រដ្ឋាភិបាលដែលជ្រើសរើសដោយរាស្ត្រ ធ្វើអ្វីៗដើម្បីរាស្ត្រ នឹងជារដ្ឋាភិបាលរបស់រាស្ត្រ តាមរយៈនៃការបោះឆ្នោតនេះ។ ប៉ុន្តែបើការជ្រើសរើសហ្នឹងមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរបស់រាស្ត្រទេ អាហ្នឹងវាច្បាស់ណាស់ថា អ្នកទាំងអស់ហ្នឹងពេលឡើងកាន់អំណាចទៅ មិនសូវជាខ្វល់ដឹងសុខទុក្ខអំពីតម្រូវការរបស់ប្រជារាស្ត្រទេ ហើយទាំងអ្នកបម្រើនិងអ្នកត្រូវការសេវាហ្នឹងវាអត់ស៊ីសង្វាក់គ្នា នៅពេលនោះទំនាស់វានឹងកើតឡើង»។
មួយវិញទៀត លោកគូសបញ្ជាក់ថា ប្រទេសជឿនលឿន គេមិនធ្វើច្បាប់ដកហូតអាសនៈគណបក្សនយោបាយដូចនៅកម្ពុជាទេ ដោយគេយល់ថា វាប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនិងអយុត្តិធម៌សម្រាប់ម្ចាស់ឆ្នោត។
លោកថា៖ «ក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ តំណាងកើតចេញពីការបោះឆ្នោតរបស់រាស្ត្រ រដ្ឋាភិបាលកើតឡើងដោយការបោះឆ្នោតរបស់រាស្ត្រ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ឡើងទៅកាន់តំណែងតាមរយៈការបោះឆ្នោត តែបើយើងយកអាសនៈឬក៏តួនាទីដែលរដ្ឋបោះឆ្នោតឱ្យហ្នឹង ទៅឱ្យបុគ្គលផ្សេងឬឱ្យទៅគណបក្សផ្សេងដែលរាស្ត្រមិនបានបោះឆ្នោតឱ្យ អាហ្នឹងវាអយុត្តិធម៌ ហើយវាមិនត្រូវនឹងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យទេ»។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា លើកឡើងថា ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គេផ្ដល់អំណាចឱ្យទៅប្រជាពលរដ្ឋធ្វើការសម្រេចចិត្ត ដើម្បីកំណត់ជោគវាសនាប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន តាមរយៈនៃការបោះឆ្នោតមានលក្ខណៈសេរីត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌។
លោក តុលា យល់ថា បើកាលណាពលរដ្ឋមានឱកាសជ្រើសរើសមេដឹកនាំ និងបដិសេធមេដឹកនាំ នោះមេដឹកនាំប្រទេសនឹងបំពេញតួនាទីប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវចំពោះប្រជាពលរដ្ឋ ដែលការណ៍នេះនឹងជំរុញដល់ការផ្តល់សេវាសាធារណៈមានប្រសិទ្ធភាព ទាំងនៅថ្នាក់ជាតិ និងនៅមូលដ្ឋាន ។
លោកថា៖ «បើសិនជាការបោះឆ្នោតហ្នឹងមិនសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ទេ អ្នកដឹកនាំហ្នឹង ទាំងថ្នាក់ជាតិ អ្នកដឹកនាំនៅមូលដ្ឋានអីហ្នឹង គាត់មិនខ្វល់ថាតើប្រជាពលរដ្ឋពេញចិត្តសេវាសាធារណៈដែលគាត់ផ្ដល់ឱ្យឬក៏អត់ទេ ព្រោះគាត់បានសំឡេងឆ្នោតហ្នឹងពីមេគាត់ពីបក្សកាន់[អំណាច]អីអ៊ីចឹង»។
លោកមើលឃើញដែរថា ជម្លោះនយោបាយដែលបានកើតឡើងកន្លងទៅ អាចមកពីអ្នកនយោបាយខ្មែរគ្មានទឹកចិត្តជាអ្នកកីឡា រួមទាំងអាជ្ញាកណ្ដាលដែលជាស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត មិនបានផ្ដល់ជំនឿទុកចិត្តដល់ប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ។
លោកថា៖ «ដោយសារការបោះឆ្នោតរបស់យើងមានបញ្ហាតាំងពីឆ្នាំ២០០៨មក មានការបន្លំច្រើន បានជាយើងឃើញថាមានជម្លោះដីធ្លីចេះតែបន្តអូសបន្លាយមក ហើយការអភិវឌ្ឍហ្នឹង យើងចេះតែបាត់ព្រៃឈើ ភ្នំ បឹងបួ ដែលជាសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋហ្នឹង ក៏ត្រូវផ្ដល់ទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនឯកជន ខណៈដែលប្រជាជនខ្លួនឯងហ្នឹង អ្នកខ្លះរកដីនៅអត់បាន រហូតចំណាកស្រុករាប់លាននាក់អី នេះជាចំណុចធ្វើឱ្យសង្គមមួយដែលមិនមានសុខដុមរមនាជាមួយគ្នាទេ»។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិ អង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស ពន្យល់ថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមានលក្ខណៈសេរីនិងយុត្តិធម៌ គេពិនិត្យទៅលើតម្លាភាពនៃការចុះឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោត ការចុះបញ្ជីគណបក្សនយោបាយ យុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត និងបរិយាកាសនៅថ្ងៃបោះឆ្នោត។
ក្រៅពីនោះ លោកថា គេក៏ពិនិត្យទៅលើសុចរិតភាពនៃការធ្វើច្បាប់ ថាតើបានបើកលំហសេរីភាពបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិជួបជុំ សិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ គ្មានការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយ រួមទាំងយន្តការដោះស្រាយទំនាស់របស់ភាគីពាក់ព័ន្ធប្រកបដោយតម្លាភាព និងយុត្តិធម៌ផងដែរ។
តែផ្ទុយទៅវិញ លោកមើលឃើញថា បើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមួយមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាទៅនឹងចំណុចសំខាន់ៗទាំងនេះទេ នោះក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋដែលកើតក្រោយការបោះឆ្នោត នឹងបម្រើផលប្រយោជន៍បក្សច្រើនជាងផលប្រយោជន៍សង្គម។
លោកលើកជាឧទារណ៍នូវករណីជម្លោះដីធ្លីមួយចំនួន ដែលពលរដ្ឋខ្លះនៅបន្តការតវ៉ារហូតបច្ចុប្បន្ន រួមទាំងវិវាទការងារនៅក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ ជាដើម ដែលថា តំណាងរាស្ត្រខ្វះការយកចិត្តទុកដាក់។
លោកថា៖ «បើសិនជាការបោះឆ្នោតនោះរៀបចំមិនបានត្រឹមត្រូវ ការបម្រើសេវាសាធារណៈហ្នឹងក៏អត់ល្អ ការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងមូលដ្ឋានហ្នឹងក៏អត់មានការប្រកួតប្រជែង ហើយតម្រូវការចាំបាច់របស់ប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹងក៏មិនបានបំពេញលក្ខខណ្ឌនូវការចង់បានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋឱ្យបានល្អដែរ»។
តែយ៉ាងណា អ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតរូបនេះចង់ឃើញរដ្ឋាភិបាលកែសម្រួលច្បាប់មួយចំនួនឡើងវិញ ដើម្បីការពារឆន្ទៈពលរដ្ឋជាជាងធ្វើច្បាប់រឹបអូសសន្លឹកឆ្នោតម្ចាស់ឆ្នោត ដោយលោកសម្អាងថា ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសជឿនលឿន គេមិនប្រើប្រព័ន្ធតុលាការឬធ្វើច្បាប់ទៅរំលាយឆន្ទៈរាស្ត្រដែលបានបោះឆ្នោតគាំទ្រតំណាងរាស្ត្រនិងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់នោះទេ៕
