យន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីជាកត្តាចាំបាច់ ដែលប្រទេសប្រកាន់យកគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យបានប្រកាន់យក ព្រោះវាបានបញ្ចៀសជម្លោះនយោបាយ ជំរុញតម្លាភាពសង្គម។
តែយ៉ាងណា ជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ ប្រទេសកម្ពុជាមិនធ្លាប់ឆ្លងកាត់ការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីនេះទេ បើទោះបីការបោះឆ្នោតលើកដំបូងនៅឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលរៀបចំដោយអាជ្ញាធរអន្តរកាលអង្គការសហប្រជាជាតិ ហៅថា UNTAC ដែលពេលនោះ «គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា» ដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចាញ់ឆ្នោត«គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច»របស់សម្ដេចក្រុមព្រះក៏ដោយ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅពេលនោះ បានប្រកាសដាច់ខាតមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះទេ ដោយសម្អាងថា បានរកឃើញភាពមិនប្រក្រតីជាច្រើន ដូចជា សន្លឹកឆ្នោតខ្លះត្រូវគេយកទៅភ្លុងចោល និងការដឹកជញ្ជូនហិបឆ្នោតតាមជើងយន្តហោះ មិនមានអ្នកសង្កេតការណ៍ពីខាងភាគីកម្ពុជាតាមឃ្លាំមើល ជាដើម។ សម្អាងហេតុនេះ លោក ហ៊ុន សែន ជាអនុប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅពេលនោះ បានប្រកាសយកខេត្តមួយចំនួនជាប់ព្រំដែនវៀតណាមធ្វើជាតំបន់អបគមន៍ ដើម្បីបន្តកាន់អំណាចប្រឆាំងនឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះ។
ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហានេះត្រូវបានស្ងប់ស្ងាត់ទៅវិញ ក្រោយពីកម្ពុជាបានបង្កើតឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្ត្រី២ ដឹកនាំប្រទេសតែមួយ ក្រោមការសម្របសម្រួលរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះករុណាសម្ដេច ព្រះនរោត្ដម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ។ រូបមន្តដែលព្រះអង្គបញ្ចប់ជម្លោះតវ៉ាខាងនយោបាយនៅពេលនោះ គឺសម្ដេចក្រុមព្រះ ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម រណឫទ្ធិ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ រីឯលោក ហ៊ុន សែន ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២។
ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំក្រោមនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីរនេះ ជំរុញឱ្យមានព្រឹត្តិការណ៍ផ្ទុះអាវុធមួយនៅកណ្ដាលទីក្រុងភ្នំពេញ នាថ្ងៃទី៥-៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ រវាងកងទ័ពស្មោះត្រង់នឹងលោក ហ៊ុន សែន និងកងទ័ពស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចក្រុមព្រះ។ ព្រឹត្តិការណ៍បង្ហូរឈាមនេះបង្កឱ្យមានមនុស្សមួយចំនួនស្លាប់ សម្ដេចក្រុមព្រះត្រូវនិរទេសព្រះកាយ រីឯវិនិយោគិនមួយចំនួនភ័យខ្លាចបានបង្វែរទិសការបណ្ដាក់ទុនរបស់ពួកគេទៅប្រទេសជិតខាងវិញ។
ចាប់ពីពេលនោះមក បើទោះបីមានការសម្របសម្រួលឱ្យសម្ដេចក្រុមព្រះបានវិលចូលប្រលូកក្នុងឆាកនយោបាយឡើងវិញក៏ដោយ តែជម្លោះនយោបាយវាបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ពិសេសក្រោយការបោះឆ្នោត និងពេលខ្លះសកម្មជននយោបាយត្រូវបានគេលួចធ្វើឃាត។
ព្រឹត្តិការណ៍មួយទៀត គឺនៅចុងឆ្នាំ២០១៧ គណបក្សប្រឆាំងធំមួយនៅកម្ពុជាត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយចេញពីឆាកនយោបាយមុនការបោះឆ្នោតជាតិចូលមកដល់ នោះគឺ «អតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ»។
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលទទួលបានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រជាង៤៣ភាគរយ ជិតទាន់បក្សកាន់អំណាចដែរនោះ ត្រូវបានរឹបអូសយកអាសនៈទាំងអស់ចំនួន៥៥កៅអីនៅក្នុងសភា និង៥ ០០៧កៅអីនៅថ្នាក់ឃុំ-សង្កាត់ យកទៅចែកឱ្យគណបក្សផ្សេងដែលពលរដ្ឋមិនបោះឆ្នោតឱ្យ។
របត់ថ្មីនេះជំរុញឱ្យមានប្រតិកម្មពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ពិសេសប្លុកប្រទេសលោកសេរី ដែលពេលនោះសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រកាសផ្ដាច់ជំនួយដល់ គ.ជ.ប បន្ទាប់មកដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០ភាគរយពីកម្ពុជាមុនកាលកំណត់។
បន្ថែមពីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់ទណ្ឌមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់យោធាចំនួន៤រូប ក្នុងនោះមានទាំងមេបញ្ជាការកងអង្គរក្សនាយករដ្ឋមន្ត្រីផងដែរ ក្រោមច្បាប់របស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយចោទថា ជាប់ពាក់ព័ន្ធអំពើពុករលួយ និងរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។
បញ្ហាទាំងនេះបង្កើតឱ្យមានការចោទសួរថា តើអ្វីជាឧបសគ្គដល់ការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី?
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៅអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស មើលឃើញបញ្ហចម្បងចំនួន៥ ដែលរារាំងដល់យន្តការនេះ។ បើតាមលោក កន សាវាង្ស ការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីនឹងមិនអាចទៅរួចនោះទេ ដរាបណាគ្មានច្បាប់ការពារឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោត ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ប្រព័ន្ធតុលាការ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមមានយោធានិងនគរបាល រួមទាំងរដ្ឋសភាផង ខ្វះឯករាជ្យភាពនោះ។
លោកថា៖ «បើសិនជាក្រុមនេះលម្អៀងហើយ ដូចប្រទេសភូមា ដូចប្រទេសថៃអ៊ីចឹង គឺថាវាលម្អៀងហើយ អាហ្នឹងវាជាបញ្ហាហើយ»។
លោក សាវាង្ស បារម្ភថា បើគ្មានអ្វីកែលម្អទាន់ពេលទេ យុទ្ធសាស្ត្រចាស់នៃចំណាត់ការរំលាយគណបក្ស ដកហូតឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោត អាចនឹងកើតឡើងជាថ្មីទៀតទៅលើគណបក្សណាមួយដែលមានកម្លាំងខ្លាំងប្រហាក់ប្រហែលគណបក្សកាន់អំណាចដែរនោះ។
នាយកវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន មានប្រសាសន៍ថា ឧបសគ្គនៃការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីបានកើតឡើងច្រើនរយឆ្នាំណាស់មកហើយសម្រាប់កម្ពុជា ដែលការណ៍នេះ លោកថា បានធ្វើឱ្យទេសជាតិស្ទើរតែក្រឡាប់ចាក់ និងឈានទៅកាប់សម្លាប់គ្នាស្ទើរតែគ្មានទីបញ្ចប់។
បើតាមលោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿនដែលគេជំរុញយន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីបាន មិនបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់សង្គមជាតិនោះ គឺគេបង្កើតឱ្យមានច្បាប់ការពារមេដឹកនាំដែលអស់អំណាច បែងចែកដាច់ពីគ្នារវាងស្ថាប័នរដ្ឋនិងស្ថាប័នសាធារណៈ ហើយមួយវិញទៀត ត្រូវបង្កើនការយល់ដឹងដល់ប្រជាពលរដ្ឋលើវិស័យនយោបាយនេះ។
ក្នុងន័យនេះ លោកថា ស្ថាប័នសាធារណៈមិនត្រូវចំណុះឱ្យគណបក្សនយោបាយណាមួយនោះទេ ទោះក្នុងរូបភាពណាក៏ដោយ។ រីឯប្រជាពលរដ្ឋ លោកថា ត្រូវចេះតាមដានដំណើរការវិវត្តនយោបាយ និងចេះឈឺឆ្អាលបញ្ហាសង្គម ហើយមន្ត្រីសាធារណៈមិនត្រូវយកស្ថាប័នទៅគាំទ្រគណបក្សនយោបាយនោះទេ។
លោកថា៖ «សង្គមយើងនេះដូចជាមិនទាន់បានបែងចែកទេ ប្រជាពលរដ្ឋយើងក៏នៅមិនទាន់យល់ច្បាស់ មន្ត្រីរាជការយើងមួយចំនួនដោយសារតែឥទ្ធិពលនយោបាយ គាត់នៅតែគិតថា បក្សនិងរដ្ឋគឺតែមួយ […] ដូច្នេះ វាទំនាស់ផលប្រយោជន៍បែបនេះ ហើយវាអត់ធ្វើឱ្យសង្គមយើងហ្នឹងរឹងមាំកើតទេ»។
លោក ប៉ា ចន្ទរឿន បន្តថា ឧបសគ្គមួយទៀតនោះគឺកើតចេញពីអ្នកនយោបាយខ្មែរមិនទម្លាប់យកគោលនយោបាយមកប្រកួតគ្នា ដើម្បីទាក់ទាញបេះដូងម្ចាស់ឆ្នោត ដូចប្រទេសជឿនលឿនមួយចំនួននៅលើពិភពលោក តែបែរជាយករឿងបុគ្គលឬគ្រួសារភ្ជាប់ទៅនឹងបញ្ហាជាតិ។
លោកថា៖ «រឿងគំនុំផ្ទាល់ខ្លួនដែលបង្កឱ្យមានការសងសឹកគ្នាពីពេលមួយទៅពេលមួយនោះ ឬក៏អាចឈានទៅដល់ការសងសឹកគ្នាពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ។ នេះជាចំណុចមួយដែលសង្គមខ្មែរយើងនៅខ្វះខាត ដែលជាឧបសគ្គមួយក្នុងការរារាំងដល់ការផ្ទេរអំណាចនិងការចុះចេញពីតំណែង ជាពិសេសគឺតំណែងនយោបាយ»។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី មើលឃើញថា ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ វាចាំបាច់ណាស់ត្រូវបង្កើតឱ្យមានយន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី ដើម្បីទប់ស្កាត់ហានិភ័យសង្គម។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកគិតថា ដើម្បីធានាយន្តការនេះបាន លុះណាតែប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋទប់ស្កាត់កុំឱ្យមានការជ្រៀតជ្រែកអំណាចទៅលើស្ថាប័នជាតិ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោកថា៖ «ការបោះឆ្នោតគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយមួយទេ តែឧបសគ្គធំបំផុតគឺធ្វើម៉េចឱ្យស្ថាប័នធំទាំង៣ហ្នឹងដាច់ពីគ្នា គឺស្ថាប័នអង្គនីតិបញ្ញត្តិ អង្គនីតិប្រតិបត្តិ តុលាការ ត្រូវតែដើរតួនាទីឯករាជ្យដាច់ពីគ្នា។ កន្លែងហ្នឹង! មកដល់បច្ចុប្បន្ន យើងមានបទពិសោធន៍មួយថា យើងពិបាកធានានូវអង្គទាំង៣ហ្នឹងដាច់ពីគ្នា ព្រោះមានការជ្រៀតជ្រែកអំណាចច្រើន»។
ទោះយ៉ាងណា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន បង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា កម្ពុជានឹងមិនអាចព្យាបាលស្នាមរបួសរាប់សតវត្សរ៍នេះបានទេ បើអ្នកនយោបាយខ្មែរនៅតែយកគំនុំផ្ទាល់ខ្លួនភ្ជាប់បញ្ហាជាតិ ចាត់ទុកខ្មែរគ្នាឯងដែលមានទស្សនៈផ្ទុយជាសត្រូវ យកតួនាទីនយោបាយសម្រាប់ស្វែងរកលាភសក្ការៈនោះ៕
អត្ថបទទាក់ទង៖
