ការដែលរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា រកឃើញបទល្មើសនេសាទទ្រង់ទ្រាយធំដែលជាបទល្មើសថ្មីមួយទៀត បន្ថែមលើបទល្មើសទន្ទ្រានដីព្រៃលិចទឹកនៅបឹងទន្លេសាបរាប់ម៉ឺនហិកតានោះ បានបង្កើតចម្ងល់ជាច្រើនជុំវិញទំនួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលនិងអាជ្ញាធរដែនដីពីការប្ដេជ្ញាចិត្តការពារធនធានធម្មជាតិដែលចិញ្ចឹមប្រជាពលរដ្ឋច្រើនលាននាក់ និងជាច្រើនជំនាន់មកនេះ។
ប៉ុន្មានថ្ងៃមកនេះ ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត សុខ ទូច បានបង្ហាញបទល្មើសនេសាទជាច្រើននៅបឹងទន្លេសាប ខណៈលោកចុះទៅតំបន់នេះជាថ្មីទៀត។
បើតាមលោក សុខ ទូច បទល្មើសដែលបានរកឃើញបឋម មានរបាំងព្រួលរាប់គីឡូដី ដែលគេដាក់ស្កាត់ចាប់ត្រី ការដាក់ស្បៃមុងក្រឡាល្អិត រួមទាំងបទល្មើសឆក់ត្រី ក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំជាដើម។
បញ្ហានេះ លោក សុខ ទូច និយាយថា ២ឆ្នាំទៀត ត្រីនៅតំបន់បឹងទន្លេសាបនឹងត្រូវផុតពូជ បើគ្មានវិធានការទប់ស្កាត់បន្ទាន់ទេនោះ។
កន្លងទៅ ក្រុមស្រាវជ្រាវនេះបានរកឃើញបទល្មើសទ្រង់ទ្រាយធំមួយទៀតដែរ គឺការទន្ទ្រានកាន់កាប់ដីព្រៃលិចទឹករាប់ម៉ឺនហិកតានៅជុំវិញបឹងទន្លេសាប។
តែបញ្ហានេះ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនជាប់ពាក់ព័ន្ធ បានប្រគល់ដីមួយចំនួនឱ្យរដ្ឋវិញ ជាថ្នូរនឹងបញ្ចប់ចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់។
តែយ៉ាងណា លោក សុខ ទូច ធ្លាប់ទម្លាយថា របាយការណ៍ផ្ញើត្រលប់មករដ្ឋាភិបាលវិញពីសំណាក់ក្រសួងឬស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ មិនដូចទៅនឹងអ្វីដែលក្រុមលោកបានសិក្សាស្រាវជ្រាវរកឃើញនោះទេ។
លោក សុខ ទូច ធ្លាប់អះអាងថា គ្រាន់តែនៅខេត្តកំពង់ធំមួយ ដីព្រៃលិចទឹកដែលត្រូវបានគេទន្ទ្រានកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់មានជាង១០ម៉ឺនហិកតា តែរបាយការណ៍របស់អន្តរក្រសួងរាយការណ៍មករដ្ឋាភិបាលត្រឹមជាង៣ ០០០ហិកតាប៉ុណ្ណោះ ។
បញ្ហាទាំងនេះបង្កើតជាសំណួរថា តើបទល្មើសនៅបឹងទន្លេសាបដល់ពេលត្រូវរុះរើមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធឬទេ?
អ្នកវិភាគវ័យក្មេង កញ្ញា លី ស្រីស្រស់ លើកឡើងថា តាមការលាតត្រដាងរបស់លោក សុខ ទូច ឆ្លុះបញ្ចាំងពីកម្សោយអភិបាលកិច្ចជាប្រព័ន្ធតែម្តង។
កញ្ញាមើលឃើញថា វិធានការទប់ស្កាត់បទល្មើសនៅបឹងទន្លេសាបក្នុងរយៈពេលយូរ វាទាល់តែរដ្ឋាភិបាលហ៊ានវះកាត់មន្ត្រីពុករលួយ ឬ រុះរើប្រព័ន្ធស្អុយរលួយនោះចេញ។
កញ្ញាថា៖ «ព្រោះនៅពេលដែលប្រព័ន្ធមួយស្អុយហើយ យើងអត់អាចដោះស្រាយអីចេញទេ? អ៊ីចឹងត្រូហ៊ានអារកាត់ពីថ្នាក់លើទៅ ដើម្បីរុះរើ។ អាហ្នឹងបើចង់សម្អាតប្រព័ន្ធ»។
អ្នកវិភាគរូបនេះកត់សម្គាល់ថា វិធានទប់ស្កាត់មួយទៀតនោះ រដ្ឋាភិបាលត្រូវបើកទូលាយឱ្យមានការចូលរួមទប់ស្កាត់ពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ រួមទាំងសហគមន៍នេសាទ និងពលរដ្ឋសាមញ្ញផងដែរ ដើម្បីកាត់ផ្ដាច់ការត្រូវរ៉ូវគ្នាជាប្រព័ន្ធរវាងក្រុមជនល្មើសជាមួយក្រុមអ្នកអនុវត្តច្បាប់។
ប្រធានសម្ព័ន្ធប្រជានេសាទកម្ពុជា លោក ឡុង សូចែត និយាយថា បទល្មើសនេសាទ ពិសេសបទល្មើសឆក់ត្រីទ្រង់ទ្រាយធំនៅបឹងទន្លេសាប បានកើតឡើងជាង១០ឆ្នាំមកហើយ ពោលគឺចាប់ពីពេលរដ្ឋាភិបាលប្រកាសបិទឡូត៍នេសាទ អំឡុងដើមឆ្នាំ២០១២។
លោកកត់សម្គាល់ថា បទល្មើសដែលបានកើតឡើង ដោយសារតែអ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើសមិនត្រូវបានដាក់ទោសទណ្ឌ ការដោះលែងវិញជាថ្នូរបង់លុយ។
លោកថា៖ «ឱ្យតែមានការអនុវត្តច្បាប់ឱ្យបានតឹងរ៉ឹងទៅ វាគ្មាននរណាទៅធ្វើខុសច្បាប់ទេ ព្រោះគេខ្លាច។ ប៉ុន្តែកន្លងមក វាអត់មានអាអ៊ីចឹង […] បើយើងនិយាយទៅ កន្លងទៅ វាមានការយោគយល់អ៊ីចឹងទៅ ហើយទី២ វាអាចទាក់ទងនឹងការសូកប៉ាន់ លុយកាក់ អីផង»។
អ្នកវិភាគនយោបាយនិងសង្គម លោក គឹម សុខ វិញ មិនជឿថា ជាង៤០ឆ្នាំដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន គ្រប់គ្រងអំណាចរហូតមកដល់ពេលនេះ មិនដឹងថាមានបទល្មើសទ្រង់ទ្រាយធំនៅបឹងទន្លេសាបនោះទេ។ លោកថា បញ្ហានេះអាចមកពីឆន្ទៈនយោបាយ ខណៈតំបន់បឹងទន្លេសាបភាគច្រើនមានជនជាតិវៀតណាមរស់នៅនោះ។
លោក គឹម សុខ កត់សម្គាល់ថា ការបញ្ជូនក្រុមលោក សុខ ទូច ទៅកាន់តំបន់បឹងទន្លេសាបទជាបន្តបន្ទាប់មកនេះ អាចជាល្បែងនយោបាយ ដើម្បីទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៍មុនការបោះឆ្នោតមកដល់។
លោកថា៖ «សកម្មភាពមួយចំនួននៃមន្ត្រីស្រាវជ្រាវរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលចុះទៅរុញច្រានខ្លះៗនោះ គ្រាន់តែជាការបង្អើលៗឱ្យប្រជាពលរដ្ឋឃើញនៅមុនការបោះឆ្នោតតែប៉ុណ្ណោះ»។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោកបណ្ឌិត សេក សុជាតិ ចាត់ទុកដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់បឹងទន្លេសាបរបស់ក្រុមរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ដើម្បីស្វែងរកបទល្មើសក្នុងដែនសមត្ថកិច្ចរបស់អាជ្ញាធរ ជាចំណុចល្អមួយ។ ប៉ុន្តែលោកថា វិធានការទប់ស្កាត់បទល្មើសទ្រង់ទ្រាយធំយូរអង្វែងនៅតំបន់នេះនឹងមិនអាចទៅរួចទេ បើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងនៅតំបន់នេះធ្វើឱ្យការអនុវត្តច្បាប់លែងដំណើរការទៅហើយនោះ។
លោក សុជាតិ បារម្ភថា បញ្ហានេះ អ្នកចូលរួមទប់ស្កាត់បទល្មើសក្លាយជាជនល្មើសវិញ បើប្រព័ន្ធដែលអនុវត្តច្បាប់ជាប់គាំងនោះមិនត្រូវបានកែលម្អ។
លោកថា៖ «តែបើពួកគាត់មិនមានឆន្ទៈក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ហ្នឹងទេ ទោះបីយើងទៅចង្អុលប្រាប់គាត់ អ្នកចង្អុលហ្នឹងអាចក្លាយជាមនុស្សរាំងស្ទះ ឬក៏ទប់ស្កាត់ការអនុវត្តច្បាប់របស់ពួកគេវិញក៏មានដែរ»។
យ៉ាងណា លោកផ្ដល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីឱ្យការចុះសិក្សាស្រាវជ្រាវបទល្មើសនានាផ្ដល់ប្រយោជន៍ដល់សង្គមពិតប្រាកដ វាទាល់តែក្រុមនោះមានអំណាចក្នុងការត្រួតពិនិត្យការអនុវត្តច្បាប់ ដើម្បីឱ្យប្រាកដថា បញ្ហាដែលបានរកឃើញពិតជាត្រូវបានចាត់វិធានការច្បាប់ដោយគ្មានការយោគយល់៕
